زیست فناوری چگونه برای کشور ثروت آفرینی می‌کند؟

گروه دانش و فناوری خبرگزاری آنا_ معصومه شیری؛ می‌گفتند «دارو تحریم نیست»، اما سایه سنگین تحریم‌های ضدایرانی آمریکا، امان بیماران پروانه‌ای و سرطانی را بریده بود. چاره‌ای نداشتیم جز آنکه روی پای خودمان بایستیم و نیازمان را در داخل کشور تأمین کنیم. باهمت متخصصان و دانشمندان این حوزه وارد مسیر پرفرازونشیبی شدیم که انحصارش تنها در دست غول‌های بزرگ داروسازی دنیا بود. کسی فکرش را هم نمی‌کرد که با این محدودیت‌ها بتوانیم به نقطه‌ای برسیم که کشوری مانند روسیه استفاده از محصولات زیست فناورانه ایرانی را به محصول آمریکایی ترجیح دهد. 

امروز زیست‌فناوری درحال تبدیل به یک دیپلماسی است، دیپلماسی که می‌تواند تهدید تحریم را برای کشور تبدیل به فرصت کند. در همین راستا نیز رهبرمعظم انقلاب در سیاست‌های کلی برنامه هفتم نیز به افزایش شتاب پیشرفت و نوآوری علمی و فناوری و تجاری سازی در زیست فناوری تاکید ویژه کردند. از این رو به دلیل اهمیت زیست فناوری در پیشرفت و توسعه کشور به سراغ «مصطفی قانعی»، دبیر ستاد توسعه زیست‌فناوری معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری رفتیم و درخصوص برنامه‌های این ستاد برای تحقق سیاست‌های کلی برنامه هفتم آشنا شویم. در ادامه متن کامل این گفت‎وگو را می‌خوانید:

آنا: مقام معظم رهبری در بخش علم و فناوری سیاست‌های کلی برنامه هفتم بر روی افزایش شتاب پیشرفت و نوآوری و تجاری سازی در حوزه زیست فناوری تاکید کردند. به نظر شما دلیل تاکید مقام معظم رهبری روی این حوزه چیست؟

**فناوری‌های پیشرانی که گره‌گشایی می‌کنند/اختصاص ۱۰درصد از تولیدناخالص ملی به زیست فناوری 

زیست فناوری قادر است تا ۱۰ درصد از تولید ناخالص ملی را برای شکوفایی و رشد اقتصادی به خود اختصاص دهد.

قانعی: در میان فناوری‌ها، برخی پیشران هستند. فناوری‌های پیشران با قرارگرفتن در راس قابلیت این را دارند که فناوری‌های دیگری را نیز به دنبال خود بکشند و باعث شکوفایی اقتصاد، اشتغالزایی و جابجایی تراز کشور شوند. اگر دقت کرده باشید تمام مواردی که مقام معظم رهبری در این بخش از سیاست‌های کلی برنامه هفتم به آن اشاره کرده‌اند، فناوری‌های پیشرانی هستند که می‌توانند تراز کشور را جابجا کنند.

در حال حاضر و با وضعیت فعلی کشور، زیست فناوری قادر است تا ۱۰ درصد از تولید ناخالص ملی را برای شکوفایی و رشد اقتصادی به خود اختصاص دهد. از این جهت زیست فناوری می‌تواند یکی از پیشران‌های اصلی کشور باشد. 

**زیست فناوری چگونه برای کشور ثروت آفرینی می‌کند؟/ از تولید دارو تا تامین امنیت غذایی

زیست فناوری وجوه مختلفی دارد، به طور مثال زیست فناوری دارویی علاوه بر کاهش هزینه‌های کشور و افزایش امنیت سلامت مردم، تحریم را بی‌اثر می‌کند و یک منبع تولید ثروت برای فروش محصولات ایرانی در منطقه، اوراسیا، شانگ‌های و... محسوب می‌شود. 

زیست فناوری کشاورزی بهره وری را افزایش می‌دهد و از آنجایی که کشاورزان از قشر کم درآمد جامعه هستند، رونق و افزایش بهره وری آن‌ها باعث می‌شود فاصله فقیر و غنی در کشورکمتر شود و برای گروه متوسط و کم درآمد جامعه ثروت افزایی کند.

زیست فناوری دریا یک فرصت بی‌نظیر است که تاکنون مغفول مانده است. منبع دریایی ظرفیت‌های زیادی دارند که میتوان از آن خوراک انسان، دام و در بعضی موارد دارو استخراج کرد. زیست فناوری معادن نیز می‌تواند بهره وری معدن را افزایش دهد.

زیست فناوری در صنعت نیز کاربرد‌های زیادی دارد. به طورمثال در حوزه‌هایی مانند خوراک دام می‌تواند تبدیل خوراک به پروتئین را افزایش دهد و دامداری و مرغداری را اقتصادی و رقابت‌پذیر با رقبای داخلی و بین‌المللی کند. همچنین استفاده از زیست فناوری در تولید خوراک دام و طیور ارزبری را به میزان قابل توجهی کاهش می‌دهد.

از این رو زیست فناوری یک فناوری پیشران است که می‌تواند علاوه بر ایفای نقش در حوزه‌هایی با تکنولوژی بسیار بالا، باعث افزایش اشتغال و بهره وری قشر کم درآمد شود و امنیت غذایی را برای کشور به ارمغان آورد.

آنا: ستاد زیست فناوری به عنوان متولی این امر در معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری چه برنامه‌ای برای تحقق این سیاست‌های ابلاغی رهبرمعظم انقلاب دارد؟

**صرفه جویی ارزی ۴.۸ میلیارد دلاری در حوزه سلامت و امنیت غذایی

برنامه حوزه سلامت ستاد زیست فناوری، کاهش ۱.۸ میلیارد دلار ارزبری است و در حوزه امنیت غذایی نیز به دنبال صرفه جویی ارزی ۳ میلیارد دلاری هستیم.

قانعی: ستاد زیست فناوری دو برنامه مهم را در حوزه سلامت و امنیت غذایی دنبال می‌کند. این برنامه‌ها به دولت و سازمان برنامه و بودجه ارائه شده است تا مورد بررسی دقیق قرار بگیرند. برنامه حوزه سلامت ستاد زیست فناوری، کاهش ۱.۸ میلیارد دلار ارزبری است. در حوزه امنیت غذایی نیز به دنبال صرفه جویی ارزی ۳ میلیارد دلاری هستیم. در واقع ما به سراغ فناوری‌هایی رفته‌ایم که علاوه بر ایجاد امنیت غذایی باعث شکوفایی اقتصادی کشور نیز بشود. این برنامه‌ها بسیار دقیق طراحی شده اند، در همین راستا محصولات دانش بنیانی که می‌توانند منجر به کاهش ارزبری برای کشور شوند شناسایی شده‌اند و در مرحله‌ای قرار گرفته اند که قابلیت تجاری‌سازی دارند.

در همین راستا با جهادکشاورزی و وزارت بهداشت هماهنگی‌های کامل به عمل آمده است. همچنین این برنامه در کارگروه دانش بنیان سازمان برنامه و بودجه طی چندین جلسه مطرح شده است. این برنامه قابلیت اجرایی بسیارخوبی دارد از این رو به دنبال این هستیم که آن را در برنامه هفتم نیز جای دهیم به نحوی که بتوانیم در چهار سال آینده سهم قابل توجهی از این کاهش ارزبری را محقق کنیم و اقتصاد ایران را که به واسطه تحریم‌ها کوچک شده بود مجددا بزرگ کنیم. این برنامه مشخص ما در ستاد زیست فناوری است و تقریبا از حالت ایده خارج شده و در مرحله عملیاتی قرار گرفته است. همچنین نقش صندوق نوآوری و شکوفایی، منابع بخش خصوصی و دولتی، نیز در این برنامه به صورت کامل مشخص شده است. 

آنا: امروز ایران در حوزه زیست فناوری چه جایگاهی دارد؟

**در منطقه رقیبی نداریم/ توسعه فناوری و تولید ثروت از زیست فناوری

امروز ما در زیست فناوری و محصولات زیست فناوری از لحاظ تنوع دارویی و تعداد دارو در رتبه سوم آسیا قرار داریم.

قانعی: براساس گزارش «آنکتاد» در حوزه زیست فناوری از نظر رتبه علمی در جایگاه دوازدهم دنیا قرار داریم. ملاک سنجش این رتبه بندی تعداد مقالات منتشر شده در حوزه زیست فناوری است. برنامه ستاد توسعه زیست فناوری این است که جزو ۱۰ کشور برتر دنیا در این حوزه باشیم، اما اصراری نداریم که صرفا با تولید مقاله رتبه علمی‌مان را افزایش دهیم. اما چیزی که بیشتر به آن توجه می‌کنیم موضوع فناوری و تولید ثروت از زیست فناوری است. امروز ما در زیست فناوری و محصولات زیست فناوری از لحاظ تنوع دارویی و تعداد دارو در رتبه سوم آسیا قرار داریم. درحالی که قرار بود در پایان برنامه‌ای که در سند چشم انداز در نظر گرفته شده بود که رتبه اول منطقه را کسب کنیم، اما امروز ما به نقطه‌ای رسیده ایم که در منطقه رقیب نداریم. 

در قاره آسیا با کشور هند، چین، ژاپن و کره جنوبی در حال رقابت هستیم به همین دلیل می‌توانیم در پیمان شانگ‌های نقش بسیارخوبی را عهده‌دار شویم چرا که هم از نظر تولید علم و هم از نظر فناوری رتبه جهانی خوبی داریم. در کشور بیش از ۶۰۰ شرکت دانش بنیان فعال در حوزه زیست فناوری داریم. همچنین قانون جهش تولید دانش بنیان که توسط مجلس شورای اسلامی به تصویب رسیده است می‌تواند زیرساخت بسیارمناسبی را برای جهش تولید دانش بنیان و به صورت کلی اقتصاد کشور فراهم کند.