حکایتِ «از آب و گل درآمدن» اینجاست
روایت شعله‌هایی که فقط ۱۳ روز در سال خاموش است
فعال صنعتی حوزه چینی و سرامیک از مراحل جالب و طاقت‌فرسای ساخت چینی و شعله‌های کوره‌ای سخن می‌گوید که ۱۳ فروردین روشن می‌شود و به‌صورت شبانه‌روزی تا ۲۹ اسفند فعال است.
گروه استان‌‌های خبرگزاری آنا؛ یک کارخانه چینی در استان چهارمحال و بختیاری که زمانی با ورشکستگی دست و پنجه نرم می‌کرد، حالا با تلاش مهندسان جوان ایرانی کمر راست کرده تا ضرب آهنگ صادرات محصولات تولیدی‌اش به گوش برسد.
حالِ این کارخانه از سال ۸۲ تا ۸۸ خوب نبود، ورود ظروف چینی از کشور‌های چین و ترکیه به کشور و مشکلات مالی کمر این کارخانه بزرگ تولیدی در شهرکرد را خم کرده بود به‌طوری‌که در نهایت این عوامل دست به دست هم دادند و موجب بسته شدن در‌های کارخانه با ۱۰۰ نفر نیروی کار آن شد.
تغییرات استراتژیک و مدیریت در این کارخانه نه تنها موجب شد تا سال ۱۳۸۸ کمر راست کند؛ بلکه تلاش مهندسان جوان ایرانی ادامه یافت تا بدهی‌ها با اعتباری بالغ بر ۱۳ میلیارد تومان تسویه شد و در یک بازه زمانی ۶ساله با تولد دوباره این کارخانه، کشتی به گل نشسته دوباره روی موج تولید به سرعت به راه افتاد و کارخانه را به روز‌های خوب شکوفایی متصل کرد.
این کارخانه صنعتی تولید چینی یکی از دو کارخانه تولید چینی در چهارمحال و بختیاری به شمار می‌رود که نیاز بازار‌های مصرفی داخلی و خارجی را تأمین می‌کند. به کارخانه که وارد می‌شوی، هیاهوی کار و تلاش حکایت از حیات تولید در این کارخانه دارد، کارگرانی که می‌توان برق امید را در نگاهشان دید که بعد از چند سالی رکود، دوباره بر سر کارهایشان برگشته‌اند.
عباس باقری‌فر فعال صنعتی مدیرعامل این کارخانه صنعتی است که دارابودن روحیه خلق اثر، او را به سمت کار‌های مهارت محور، هنری و مجسمه سازی سوق داد. پایه کار خود را با کارگری و شاگردی در کارگاه‌های تولیدی مختلف آغاز کرد و حالا مدیریت کنترل کیفی، مدیریت تولید و مدیریت پنج کارخانه را در کارنامه کاری خود دارد.
در ادامه گفت‌وگوی خبرنگار خبرگزاری آنا را با باقری‌فر درباره فعالیت‌ها و سرگذشت کاری‌اش، مراحل ساخت چینی و ... پی می‌گیریم.
آنا: از صنعت چینی بگویید و اینکه چه شد که به کار تولید چینی روی آوردید؟
باقری‌فر: ۳۰ سال پیش بر حسب اتفاق وارد کار چینی‌سازی شدم و به عنوان علاقه آن را انجام می‌دادم و کم کم جذب این حرفه شدم و در چند کارخانه کار کردم و در نهایت در استان چهارمحال و بختیاری یک کارخانه تولیدی راه انداختم.
صنعت سرامیک بعد از هوا و فضا دومین صنعت پیچیده دنیاست و پیچیدگی‌های فنی کار، بسیار زیاد است و عوامل مؤثر بر کیفیت این کار وسیع و متنوع و این تنوع برای من جالب بود که بتوانم حل کنم.
به اعتقاد باقری فر در کار صنعت و هنر از کارخانه‌ای که دو نفر نیروی کار در آن مشغول به فعالیت هستند تا دو هزار نفر، مشکلات زیادی وجود دارد که باید بتوان موانع تولید را رفع کرد و خود را در یک کفه ترازو گذاشت و مهارت‌های خود را نشان داد تا دیگران با مهارتی که در وجودتان نهفته است از شما کاری را بخواهند.
شاید برای شما هم جالب باشد که بدانید تولید و ساخت ظروف چینی، سابقه طولانی دارد؛ شاید بتوان گفت بیش از هفت یا هشت قرن! هرچند اساس تولید ظروف چینی در طول این قرن‌ها تقریباً ثابت مانده؛ اما در طول زمان تغییراتی جزئی به منظور بهبود کیفیت در آن ایجاد شده است؛ سوای اینکه نحوه ساخت ظروف چینی در طول تاریخ دچار چه تغییراتی شده و یا ریشه تاریخی آن به چه شکل است.
وقتی یک مجموعه راکد دوباره فعالیت خود را آغاز می‌کند، تقریباً با هزار نفر به صورت مستقیم و غیر مستقیم همکاری می‌کند و این یعنی رونق اشتغال. محصولات تولیدی در شرکت ما حالا علاوه بر اینکه جایگزین محصولات کشور چین در بازار داخلی رقیب شده است به کشور‌های عراق، افغانستان، وان ترکیه و گرجستان صادر می‌شود.
تمام نیرو‌های کارخانه بومی هستند که توانستند با دانش فنی بالای خود و توانمندی محصولاتی را تولید کنند که در کشور بی‌نظیرند و سعی بر این است که با افزایش کیفیت محصولاتمان خود را به استاندارد‌های بین‌المللی نزدیک‌تر کنیم؛ چراکه محصولات شرکت از لحاظ کیفیت، توان رقابت با محصولات خارجی را دارد.
آنا: در فعالیت‌های خود از دانش و فناوری نو هم بهره گرفته‌اید؟
باقری‌فر: در طرح توسعه با دانش جدید به تولید چینی‌های نشکن با دوام و استحکام بالا دست یافته‌ایم.
سرمایه‌گذاری یک مهارت کلیدی است و مهندسان ایرانی توانسته‌اند در این مجموعه اشتغال پایدار ایجاد کنند و با مدیریت جهادی موجب رونق دوباره کارخانه شوند.
آنا: برای ساخت ظروف چینی از چه خاک و موادی استفاده می‌شود؟
باقری‌فر: عامه مردم از این موضوع که ظروف چینی از خاک ساخته شده و حاصل فرآوری مواد معدنی هستند، اطلاع دارند؛ اما ممکن است نوع خاک و ترکیبات آن را ندانند.
طبق اصول نحوه ساخت ظروف چینی برای این کار باید از ترکیب خاک رس، فلدسپات یا همان سنگ چخماق و سیلیس استفاده شود و ترکیب این سه ماده اصلی باید به شکلی باید که همه آن‌ها با ذراتی در اندازه بسیار ریز در کنار یکدیگر قرار گرفته و به شکل متوازنی مخلوط شوند؛ البته یک مسئله بسیار مهم دیگر نیز در این بین وجود دارد؛ نسبت ترکیب این مواد با یکدیگر.
تولیدکنندگان ظروف چینی بسته به اینکه دقیقاً به چه نوعی از چینی و با چه خصوصیات جزئی نیاز داشته باشند، نسبت بین این مواد را تغییر می‌دهند.
خاک رس، فلدسپات، سیلیس مواد تشکیل‌دهنده ظروف چینی هستند و بسته به برخی از جزئیات مربوط به نحوه ساخت ظروف چینی، ممکن است از کانی‌ها، عناصر و ترکیبات دیگری نیز در کنار سه مورد کر شده استفاده شود. به عنوان مثال ترکیبات حاوی آلومینیوم و اکسیژن به منظور ایجاد استحکام بیشتر در برخی از ملزومات خاص به کار می‌روند. یا برخی مواد کم‌قلیایی مانند استاتیت نیز می‌توانند بسته یه نظر تولیدکننده در خمیرمایه ابتدایی چینی به کار گرفته شوند.
پس از اینکه مواد خام انتخاب شده و هر یک بسته به نظر تولیدکننده در وزن مورد نظر آماده شوند، لازم است که برخی مراحل آماده‌سازی را سپری کنند. ابتدا آن را با دقت بالایی خرد کرده و پس از تبدیل به ذرات بسیار ریز، خالص‌سازی می‌کنند. پس از خالص‌سازی و اطمینان از کاهش سطح برخی ناخالصی‌های نامطلوب، پیش از انجام هر کاری، مواد را به‌خوبی مخلوط می‌کنند.
پس از این، اما مجدداً ترکیب ایجادشده از مراحل خردکردن و آسیاب عبور کرده و ذرات آن دقیقاً به اندازه دلخواه درمی‌آیند و در این پروسه از انواع مختلف خردکن‌ها، سنگ‌شکن‌ها، مولر‌ها و یا آسیاب‌های چکشی استفاده می‌شود به نحوی که ذرات نهایی، قطری بیش از ۲.۵ میلی‌متر نخواهند داشت. پس از رسیدن به این حد ایده‌آل، گام دوم آماده‌سازی آغاز خواهد شد. در گام دوم آماده‌سازی، بسته به اینکه نحوه ساخت ظروف چینی از کدام روش اصلی پیروی می‌کند، پروسه‌های مجزایی طی می‌شوند.
اگر شکل‌دهی بدنه به شکل خیس (مرطوب) انجام شود، در این مرحله خاک آماده شده با آب ترکیب شده تا مخلوطی با قوام مورد نیاز ایجاد شود. پس از این فیلتراسیون مغناطیسی انجام خواهد شد. هدف از انجام این فیلتر مغناطیسی، حذف آهن از خمیر آماده‌شده است. آهن که گاهی بسته به نوع خاک رس و شیوه استخراج آن، حضور فعالی در مخلوط این خاک دارد؛ اگر به درستی فیلتر و تفکیک نشود بر کیفیت نهایی ظروف اثر منفی می‌گذارد.
حذف نشدن آهن در مراحل مربوط به نحوه ساخت ظروف چینی در نهایت منجر به ایجاد یک رنگ قرمز نامطلوب در بدنه شده و عملاً به شکل ظاهری محصول آسیب وارد می‌کند. به همین دلیل حذف آن در این مرحله ضروری است؛ اما اگر در شکل‌دهی بدنه متد‌های خیس مدنظر نبوده و از متد خشک استفاده شود، صرفاً از میکسر‌های نواری، همزن‌های صنعتی عظیم یا سایر انواع میکسر برای یکنواخت‌تر شدن خاک استفاده می‌شود.
شکل‌دهی و قالب‌بندی ظروف، به چهار متد متنوع و اصلی قابل انجام است. لیست این چهار متد، شکل‌دهی پلاستیکی نرم، شکل‌دهی پلاستیکی سخت، پرسینگ و فشار و در نهایت ریخته‌گری لغزشی را شامل می‌شود. هریک از این روش‌ها با جزئیات خاصی فرم‌دهی و ایجاد قالب کلی ظرف را ممکن ساخته و برای تولید شکل خاصی از ظروف مناسب هستند. به عنوان مثال ممکن است در تولید قوری‌ها استفاده از روش شکل‌دهی پلاستیکی سخت بهتر باشد؛ اما برای بشقاب‌ها، ریخته‌گری لغزشی پیشنهاد شود.
آنچه اهمیت دارد این است که با پایان این مرحله از نحوه ساخت ظروف چینی، فرم اصلی ظروف شکل می‌گیرد؛ اما محصول همچنان خام، نرم و ناپخته است. به نحوی که شاید بتوان آن را یک گل شکل داده‌شده تصور کرد. در مرحله پخت در حرارت پایین خمیر فرم‌دهی‌شده در شکل ابتدایی با حرارتی بسیار ملایم روبه‌رو خواهد شد؛ به نحوی که بدون پختگی کامل و تغییر رنگ در لایه‌های بیرونی، آب موجود در پوسته، رفته رفته تبخیر می‌شود. میزان حرارت بسیار پایین، مدت زمان اجرا طولانی و محصول نهایی نباید به پختگی کامل برسد.
آنا: و لعاب‌کاری چگونه صورت می‌گیرد؟
باقری‌فر: یکی از مهم‌ترین مراحل در نحوه ساخت ظروف چینی، همین لعاب‌کاری است. برای لعاب‌کاری از مواد اولیه مجزایی استفاده شده و پس از این که آن مواد نیز آماده شوند، با آب مخلوط خواهند شد. مانند دوغاب (خمیر) بدنه اصلی، خمیر دوغاب نیز باید بسیاری از مراحل آماده‌سازی دوغاب بدنه را طی کرده و مثلاً از فیلتر الکترومغناطیسی عبور کند. دوغاب لعاب‌کاری، پس از آن توسط ابزار رنگ‌آمیزی، پاشش ملایم، غوطه‌ور ساختن و یا حتی ریختن آرام، روی بدنه ظروف چینی اعمال می‌شود.
نکته جانبی اینکه، ماده خام لعاب‌کاری معمولاً متشکل از سه ماده آلومینا، سیلیس و کلسیا است. نحوه توازن و استفاده از گرماژ متفاوت این سه ماده به تولیدکنندگان در ایجاد اشکال مختلفی از لعاب، کمک می‌کند؛ هرچند در خطوط تولید پس از این مرحله نیز گام‌هایی مانند کنترل کیفیت و بسته‌بندی الزامی هستند، اما عملاً با رسیدن به مرحله پخت نهایی و اتمام مراحل اصلی تولید، گام‌های اصلی مربوط به نحوه ساخت ظروف چینی، پایان خواهد یافت.
آنا: در چه مرحله‌ای ظرف و یا محصول چینی آماده می‌شود؟
باقری‌فر: در مرحله بعد از لعاب‌کاری، ظروف چینی نیمه‌آماده با بدنه خشک و در عین حال آغشته به لعاب، وارد کوره‌های کوچک یا کوره‌ها و اتاقک‌های بزرگ پخت می‌شوند. در این فضاها با در نظر گرفتن برخی تفاوت‌های ریز و جزئی، طی چند مرحله و با صرف زمان کافی، دما ابتدا به ۱۰۰ الی ۲۰۰ درجه سانتی‌گراد افزایش خواهد یافت. سپس در ۴۰۰ الی ۷۰۰ یک توقف صورت گرفته و پس از آن بازه‌های ۸۰۰ الی ۱۱۰۰ درجه نیز بر ظرف چینی اعمال می‌شوند. تا جایی که در نهایت دما به ۱۲۰۰ درجه رسیده و پس از آن دیگر به ندرت پروسه پخت ادامه خواهد یافت.
در هر یک از این دماها، بخشی از مواد تشکیل‌دهنده دوغاب به خواص مدنظر می‌رسند و با خروج از این مرحله، ظرف چینی آماده شده است.
آنا: آنگونه که توضیح دادید پس شعله‌های کارخانه دائم روشن هستند؟
باقری‌فر: شعله‌های کوره در کارخانه ۱۳ فروردین روشن می‌شود و به صورت شبانه روزی تا ۲۹ اسفند فعال است. محصولات تولیدشده سه بار در کوره با درجه‌های ۸۵۰، ۱۲۸۰ و ۸۵۰ درجه پخت می‌شود.
آنا: درباره صنعت چینی و سرامیک کارخانه متبوع خود و اینکه کدام کشورها در این صنعت فعال هستند، بیشتر توضیح می‌دهید؟
باقری‌فر: چینی و سرامیک از آن دست محصولاتی هستند که نزدیک به هزار سال قدمت دارند؛ چین اولین کشوری است که ۸۷ درصد چینی دنیا را تولید می‌کند و پس از آن ایران ۵ درصد تولید این نوع محصول را به خود اختصاص داده است. مهم‌ترین ویژگی تولید این نوع محصول نیاز به نیروی انسانی فراوان است و در کشور‌های ایتالیا، ژاپن و چین به عنوان صنایع دستی معرفی شده است.
روزانه ۱۵۰۰ تن محصول در کارخانه تولید میکنیم که تا ۵ هزار تن افزایش ظرفیت قابل انجام است. مواد اولیه مورد نیاز در کارخانه ۷۰ درصد از معادن کائولن مرند و ۳۰ درصد نیز از کرمانشاه و همدان تأمین می‌شود.
آنا: با توجه به فعالیت فعلی کارخانه آیا ممکن است دوباره به تعطیلی کشیده شود؟
باقری‌فر: بیش از چهار بار تصمیم گرفتیم که کارخانه را تعطیل کنیم؛ اما حس مسئولیت اجتماعی و کارکردن بعضی از بانوان سرپرست خانوار در کارخانه و سایر کارگران، ما را از این کار منصرف کرد و البته همچنان کورسوی امیدی وجود دارد. ۷۰ درصد نیروی خانم و ۳۰ درصد نیرو آقا به طور مستقیم و غیر مستقیم در کارخانه مشغول فعالیت هستند.
آنا: محصولات کارخانه چگونه به فروش می‌رسند؟
باقری‌فر: محصولات خود را به طور مستقیم از طریق دفتر فروش در تهران به مردم عرضه میکنیم. در سه ماه تابستان میزان فروش محصولاتمان کم و علت آن نیز فصلی بودن کار است و برای اینکه گرفتار رکود نشویم یک سری محصولات را طی تفاهم‌نامه‌ای برای شرکت‌های خاص تولید میکنیم.
سال ۹۵ استاندارد محصولات خود را گرفتیم و به صورت مداوم سالی هفت بار استاندارد محصولات سنجیده می‌شود.
آنا: کرونا تأثیری در تولید کارخانه داشت؟
باقری‌فر: در ایام کرونا میزان فروش محصولات کاهش یافت، دو تا سه شرکت تولید لوازم خانگی با ما قرارداد بستند و صفحه تبلیغاتی و وب سایت نیز داریم و تا یک هفته آینده فروش محصولات به صورت برخط در چهارمحال و بختیاری را خواهیم داشت.
گفتگو از بهنام اسماعیلی
انتهای پیام/
در گفتوگو با آنا مطرح شد؛
صادرات تولیدات تعاونیهای دانش‌بنیان به کربلا و مسکو
دایرةالمعارف دانشبنیانها ۹۴؛
