فرصتی برای تماشای آخرین خورشید گرفتگی سال ۲۰۲۲/ کسوفی که از تمام پهنه ایران قابل رؤیت است

به گزارش خبرنگار حوزه دانش و فناوری خبرگزاری آنا، خورشیدگرفتگی (کُسوف یا خورگرفت)، هنگامی رخ می‌دهد که سایه ماه بر بخشی از زمین بیفتد و در نتیجه در قسمت‌هایی از کره زمین، قرص ماه قسمتی از قرص خورشید یا تمامی آن را از دید افراد ساکن بر روی زمین بپوشاند. در گذشته این پدیده موجب ترس و باورهای اشتباهی در میان جوامع بشری می‌شد که  با پیشرفت علم و تکنولوژی امروزه این پدیده به عنوان یک نتیجه طبیعی از حرکت ستارگان و سیارات در نظر گرفته می‌شود.

زمین در گردش به دور خورشید و ماه در گردش به دور زمین در مدارهای بیضی شکل قرار دارند. شعاع مدار گردش زمین به دور خورشید حدود ۴۰۰ برابر بزرگتر از شعاع مدار گردش ماه به دور زمین است. اندازه واقعی قطر خورشید نیز حدود ۴۰۰ برابر بزرگتر از اندازه قطر ماه است. این وضعیت باعث شده‌ که اندازه ظاهری ماه و خورشید از دید ناظر زمینی یکسان دیده شود. بیضی بودن مدارها، باعث می‌شود که فاصله زمین تا خورشید در طول سال در حدود ۱٫۶ ٪ و فاصله ماه تا زمین در طول زمان تا حد ۵٫۴ ٪ کم یا زیاد شود که در زمان‌های مختلف، اندازه ظاهری ماه و خورشید کمی تغییر کند و در نتیجه ماه گاهی کوچکتر، هم‌اندازه و گاهی کمی بزرگتر از خورشید دیده شود. از سطح کره زمین، اندازه ظاهری ماه از ۲۹٫۳ تا ۳۴٫۱ دقیقه قوس و اندازه ظاهری خورشید از ۳۱٫۶ تا ۳۲٫۷ دقیقه قوس در تغییر است.

صفحه مدار گردش ماه به دور زمین، نسبت به صفحه مدار گردش زمین به دور خورشید ۵٫۱۴۵ درجه، زاویه دارد. این عامل باعث می‌شود که در زمان مقارنه ماه، در بیشتر موارد از خط واصل بین زمین و خورشید فاصله داشته باشد و تنها در بعضی از دفعات ماه نو این سه جرم آسمانی تقریباً در یک خط راست قرار بگیرند. ویژگی‌های مداری ذکر شده در بالا، موجب شده‌ که پدیده خورشیدگرفتگی در کره زمین از ویژگی‌های منحصربه‌فردی در بین سیارات منظومه خورشیدی برخوردار باشد و پیچیدگی‌ها و زیبایی‌های خاصی در آن دیده شود.

کسوف هنگام ماه نو رخ می‌دهد. برای گردش کامل ماه به دور زمین حدود ۳۰ روز زمان لازم است و در هر بار گردش یک بار ماه نو روی می‌دهد. مدار ماه و زمین با هم زاویه دارند و در بسیاری از حالات ماه از بالا یا پایین قرص خورشید می‌گذرد. مدار زمین و ماه در دو نقطه با هم برخورد می‌کنند. خورشید گرفتگی هر سال دو یا سه بار و زمانی اتفاق می‌افتد که ماه در این گره با زمین و خورشید در یک خط قرار بگیرد.

انواع خورشید گرفتگی

خورشید گرفتگی کامل؛ اگر نور خورشید کاملاً مسدود شود ماه به صورت یک دایره سیاه ظاهر می‌شود و چیزی که از دید ناظر زمینی مشاهده می‌شود شبیه یک حلقه آتش است که در اطراف یک دایره قرار گرفته است. این حلقه تاج و یا گازهایی است که خورشید را احاطه کرده‌اند. با ادامه حرکت زمین و ماه پس از چند دقیقه دوباره آسمان شروع به روشن شدن می‌کند. اگر خورشید کاملاً تاریک شود به آن خورشید گرفتگی کامل می‌گویند.

همچنین اگر فقط بخشی از خورشید تاریک به نظر برسد یک کسوف یا خورشید گرفتگی جزئی رخ داده است. در طی یک کسوف، بسته به مکان جغرافیایی افراد روی زمین، برخی خورشید گرفتگی کامل را مشاهده می‌کنند و برخی دیگر به صورت جزئی آن را مشاهده خواهند کرد و بسیاری از افراد هم هیچ تفاوتی در خورشید نمی‌بینند.

خورشیدگرفتگی حلقوی؛ هنگامی رخ می‌دهد که از سطح زمین اندازه ظاهری ماه کوچکتر از اندازه ظاهری خورشید دیده شود. در این وضعیت، در مکان‌هایی از کره زمین که به خط واصل مرکز خورشید و مرکز کره ماه خیلی نزدیک هستند، تنها حلقه پرنوری از خورشید دیده می‌شود و درون حلقه کاملاً تاریک دیده می‌شود.

خورشید گرفتگی مرکب یا ترکیبی؛ در بعضی از خورشیدگرفتگی‌ها، از سطح زمین اندازه ظاهری ماه و خورشید خیلی به یکدیگر نزدیک است. در این وضعیت که خیلی به ندرت رخ می‌دهد، ممکن است در نقاطی از سطح زمین خورشیدگرفتگی کلی و در نقاط دیگری خورشیدگرفتگی حلقوی دیده شود که به این حالت خورشیدگرفتگی مرکب گفته می‌شود. در این حالت نیز در دیگر نقاط سطح زمین، خورشید گرفتگی جزئی دیده خواهد شد.

آخرین خورشید گرفتگی سال ۲۰۲۲

سه‌شنبه سوم آبان‌ماه ۱۴۰۱ خورشید گرفتگی به وقوع می‌پیوندد و از تمام پهنه ایران قابل رؤیت است. خورشید از حدود ساعت ۱۳:۳۰ روز سه‌شنبه می‌گیرد و تا حدود ساعت ۱۶ پایان می‌یابد. کسوف از مناطق غربی ایران آغاز می‌شود. مثلا از ساعت ۱۳:۲۷ در ارومیه و ۱۳:۳۰ در ایلام آغاز می‌شود و به تدریج شهر‌های دیگر رو به مرکز و شمال شرق کشور شاهد آغاز خورشیدگرفتگی جزئی خواهند بود. خورشید در این روز  به گونه ای ظاهر می‌شود که گویی مانند یک سیب نیم خورده، گاز بزرگی از آن گرفته شده است؛ البته میزان این تیرگی به این که ناظران در کجای کره زمین قرار دارند، بستگی دارد.

به گفته محمد رنجبران، کارشناس نجوم «این خورشید گرفتگی روز سوم آبان‌ماه به وقت جهانی از ساعت ۹ صبح از شمال اروپا (جزیره ایسلند) آغاز و در ساعت ۱۳ در شمال اقیانوس هند به پایان می‌رسد.حداکثر گرفت در میانه روسیه با قدر ۸۶ درصد رخ می‌دهد. این گرفت در اروپا، شمال افریقا، کل خاورمیانه و بخشی از هند رخ می‌دهد اما در مقابل آمریکای شمالی و جنوبی، نیمه راست روسیه، آسیای شرقی و استرالیا نمی‌توانند این خورشید گرفتگی را رصد کنند.»

وی معتقد است که «در بازه زمانی ۴ ساعته این خورشید گرفتگی رصد آن در ایران هم امکان پذیر است. خورشیدگرفتگی جزئی در سراسر ایران قابل مشاهده است؛ حداکثر گرفت در خراسان شمالی و بجنورد با قدر ۶۹ درصد و کمینه گرفت در چابهار با قدر ۵۱ درصد است. گرفتی که با آن روبرو هستیم مربوط به چرخه ساروس ۱۲۴ است که هر ۱۸ سال و ۱۱ روز یکبار رخ می‌دهد. کل گرفت در تهران ۲ ساعت و ۲۲ دقیقه است که شروع آن به وقت ایران ۱۳:۴۱ بوده و تا ۱۶:۰۹ دقیقه قابل رؤیت است. زمان اوج گرفت با قدر ۶۴ درصد در ساعت ۱۴:۵۸ خواهد بود. برای دیگر نقاط کشور هم نزدیک همین بازه زمانی اتفاق می‌افتد.»

به گفته این کارشناس نجوم «ایمنی رصد خورشید گرفتگی باید برای همه علاقه‌مندان مدنظر باشد چرا که هر سهل‌انگاری موجب آسیب دائمی به چشم می‌شود. افراد تنها از عینک‌های استاندارد و مخصوص این کار برای نگاه مستقیم استفاده کند. اما، در صورتی که از فیلتر مناسب عکاسی از خورشید جلو لنز و تلسکوپ استفاده کنند و به جای نگاه مستقیم، از داخل صفحه نمایش دوربین به پدیده نظاره کنند آسیبی متوجه چشم نخواهد بود. همچنین علاقه‌مندان می‌توانند با انداختن سایه ظروف مشبک موقع گرفت برروی زمین، جلوه‌ای از زیبایی هلال خورشید را آشکار کنند و بدین ترتیب این پدیده را به صورت غیر مستقیم ولی ایمن به نظاره بنشینند.»

انتهای پیام/۱۱۰/