برای جلوگیری از تکرار تجربه تلخ خودروسازی در حوزه دانش‌بنیان چه باید کرد؟

گروه دانش و فناوری خبرگزاری آنا- معصومه شیری؛ این روز‌ها یکی از بحث‌های داغ میان مردم کوچه و خیابان صحبت از کیفیت پایین و قیمت بالای خودرو‌های داخلی است. به طوری که حمایت‌های بی‌اندازه از صنعت خودروسازی، امروز تبدیل به تجربه تلخی شده که حالا صدای همه مصرف‌کنندگانش را درآورده است. صنعتی که در ابتدا قرار بود چرخ تولید خودروی ملی را بچرخاند امروز بیشتر شبیه کارخانه‌های مونتاژ خودرو شده تا صنعت خودروسازی!

در سال «تولید، دانش بنیان و اشتغال آفرین» که حمایت از شرکت‌ها و موسسات دانش بنیان رونق گرفته است، عده‌ای از کارشناسان و فعالان این حوزه نگرانند که مبادا این حمایت‌ها باعث ایجاد رانت و افت کیفی این شرکت‌ها و تکرار تجربع تلخ خودروسازی شود. چرا که در چنین فضایی ممکن است شرکت‌های مونتاژکاری که بوی از نوآوری نبرده اند با جا زدن خود به عنوان شرکت دانش بنیان تلاش کنند از تسهیلات قانونی که برای دانش بنیان‌ها در نظر گرفته شده است استفاده کنند. حالا سوالی که پیش می‌آید این است که برای جلوگیری از تکرار این تجربه در شرکت‌های دانش‌بنیان چه باید کرد؟ در این گزارش به دنبال یافتن پاسخ این سوال رفته‌ایم.

* مونتاژکار‌ها دانش‌بنیان نیستند / لزوم تعیین ضوابط کیفی برای دانش‌بنیان‌ها

«شرکت‌های مونتاژکننده دانش‌بنیان نیستند.» این جمله بخشی از بیانات رهبرمعظم انقلاب در دیدار با مسئولان و کارگزاران نظام است که  چند روز پس از نامگذاری سال ۱۴۰۱ به نام «تولید، دانش بنیان و اشتغال آفرین»  به آن اشاره کردند. دغدغه‌ای که با رونق گرفتن اکوسیستم دانش بنیان کشور و افزایش حمایت‌ها از فعالان این حوزه بیش از پیش اهمیت پیدا کرده است به طوری که باید به دنبال راهی برای مقابله با آن‌ها بود.

ایشان در این دیدار با اشاره به پیشرفت‌های شرکت‌های دانش بنیان در سال‌های اخیر، می‌فرمایند: «مونتاژ محصول همان واردات است، لذا برای شرکت‌های دانش‌بنیان باید ضوابط کیفی تعریف شود. شرکتی که با فناوری ۴۰ سال پیش کار می‌کند نباید خودش را دانش‌بنیان جا بزند و از تسهیلات دانش‌بنیان‌ها استفاده کند، شرکت دانش‌بنیان باید به معنای واقعی کلمه نوآوری داشته باشد. شرکت‌های مونتاژ کننده دانش‌بنیان نیستند. مونتاژ همان واردات بی‌رویه است، اما با یک‌شکل دیگر. این تولید و آفرینندگی محصول نیست.»

در همین راستا به سراغ «رضا اسدی‌فرد» رئیس مرکز شرکت‌ها و موسسات دانش بنیان در معاونت علمی و فناوری ریاست  جمهوری رفتیم و درخصوص  نحوه ارزیابی شرکت‌های دانش بنیان و برنامه‌های این مرکز برای جلوگیری از افت کیفیت این شرکت‌ها گفتگو کردیم. در ادامه متن کامل این گفتگو را می‌خوانید:

آنا: یکی از مسائل مهمی که رهبرانقلاب روی آن تاکید دارند تعیین ضوابط کیفی برای شرکت‌های دانش بنیان است تا صنایع مونتاژکار نتوانند خود را شرکت دانش‌بنیان جا بزنند و از تسهیلات و حمایت‌های مختص این شرکت‌ها استفاده کنند. مرکز شرکت‌ها و موسسات دانش‌بنیان به عنوان مرکز ارزیابی شرکت‌های دانش‌بنیان‌ در معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری چه برنامه‌ای برای مقابله با این موضوع دارد؟

*نباید بگذاریم جریان دانش بنیان از مسیر اصلی خود منحرف شود

اسدی‌فرد: خوشبختانه در سال‌های اخیر به دلیل حمایت‌های رهبرمعظم انقلاب و معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، فضای دانش بنیان در کشور بسیار رونق پیدا کرده است. طبیعتا در چنین شرایطی مراجعه به معاونت علمی در بحث‌های دانش بنیانی افزایش پیدا می‌کند. تاحدی سازمان‌ها و نهاد‌های مختلف تلاش می‌کنند ارزیابی شرکت‌های دانش بنیان را به درون سازمان خود تعمیم دهند. اما معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری تلاش کرده است، جریان دانش بنیان کشور از مسیر اصلی خود منحرف نشود تا اعتباری که در این سال‌ها به دست آورده است خدشه دار نشود.

بسیاری از گفتمان‌ها در کشور خیلی خوب شروع کردند، اما به دلیل رعایت نشدن استانداردها، برخورد نمایشی و ... از مسیر اصلی خود خارج شدند. از این رو اگر مراقبت نکنیم گفتمان دانش بنیان هم مانند بسیاری از گفتمان‌های گذشته از بین می‌رود و یا تضعیف میشود.

*چرا نباید ارزیابی دانش بنیان‌ها را به سایر وزارتخانه‌ها بسپاریم؟

به همین دلیل ما در داخل معاونت علمی و مرکز شرکت‌ها و موسسات دانش بنیان تمام تلاشمان را کرده ایم که استاندارد‌های شرکت‌های دانش بنیان را حفظ کنیم و در مقابل فشار‌های بیرونی برخی از وزاتخانه‌ها که به دنبال فراگیر کردن ارزیابی شرکت‌های دانش بنیان هستند مقاومت کنیم. استدلال ما این است که باید یک استاندارد واحد و وحدت رویه برای ارزیابی شرکت‌های دانش بنیان وجود داشته باشد؛ چرا که اگر ارزیابی شرکت‌ها توسط نهاد‌های مختلف با سلیقه‌های مختلف انجام شود خروجی آن چندان رضایت بخش نخواهد بود.

در کنار این موضوع ما تلاش می‌کنیم از ظرفیت تمام ارگان‌های دولتی، بخش خصوصی و.. برای ارزیابی شرکت‌های دانش بنیان استفاده کنیم، ولی معتقدیم که ارزیابی شرکت‌ها باید تنها در یک بخش معاونت علمی و توسط مرکز شرکت‌ها و موسسات دانش بنیان و براساس یک استاندارد واحد انجام شود.

در داخل معاونت علمی یک نظام مشخص و واحد برای ارزیابی شرکت‌های دانش بنیان شکل گرفته است. این نظام در طول ۱۰ سال گذشته به یک تکامل و بلوغ نسبی رسیده است که با یکسری شاخص‌های استاندارد (نه سختگیرانه و نه سهل انگارانه) ارزیابی شرکت‌های دانش‌بنیان را انجام می‌دهد.

*بروزرسانی سرفصل‌ها متناسب با فناوری‌های روز کشور

از سوی دیگر با توجه به بلوغ حوزه دانش‌بنیان و ارتقا سطح فناوری، طبیعتا سرفصل‌های این نظام به بروزرسانی نیاز پیدا می‌کند. از این رو سرفصل‌های جدیدی ظهور می‌کند که قبلا در حوزه دانش‌بنیان آن را نداشتیم، از طرف دیگر بعضی از سرفصل‌ها قدیمی‌تر می‌شوند و باید از لیست خارج شوند، این انعطاف در مرکز شرکت‌ها و موسسات دانش بنیان وجود دارد و به صورت فرایند تثبیت شده سالانه انجام می‌شود. تمام این اطلاعات در سایت سامانه دانش بنیان اطلاع رسانی می‌شود. درواقع تمام آن چیزی که یک شرکت باید در خصوص نحوه ارزیابی خود بداند بر روی سایت وجود دارد.

*افزایش تعداد دانش‌بنیان‌ها درسایه توجه به استاندارد‌ها

نرخ پذیرش شرکت‌ها توسط مرکز شرکت‌ها و موسسات دانش بنیان معاونت علمی تقریبا مشخص است. این موضوع نشان می‌دهد که استاندار‌دهای ارزیابی دانش بنیان‌ها حفظ شده است.

نرخ پذیرش شرکت‌ها توسط مرکز شرکت‌ها و موسسات دانش بنیان معاونت علمی تقریبا مشخص است. یعنی در طول چند سال گذشته نرخ پذیرش ما بسته به کیفیت شرکت‌ها چیزی بین ۳۰ تا ۴۰ درصد بوده است. این موضوع نشان می‌دهد که استاندار‌دهای ارزیابی دانش بنیان‌ها حفظ شده است.  البته انجام این کار بسیار سخت است چرا که ما از یک سو به دنبال دوبرابر کردن تعداد شرکت‌ها هستیم و از سوی دیگر باید استاندارد‌ها را رعایت کنیم و اجازه ندهیم مجموعه‌هایی که صلاحیت ندارند وارد حوزه شرکت‌های دانش بنیان شوند.

آنا: وقتی یک شرکت فناور درخواست ارزیابی دانش‌بنیانی می‌دهد باید چه فرآیندی را طی کند؟

*دانش بنیان‌ها چگونه ارزیابی می‌شوند؟

اسدی فر: در سیستم ارزیابی شرکت‌ها برای اینکه معاونت علمی مانند بعضی از سازمان‌ها سنگین نشود بخشی از کار خود را به بخش خصوصی سپرده است. به صورت کلی بخش دانش بنیان معاونت علمی ۴۰ نفرنیرو دارد که از این تعداد حدود ۲۰ نفر درگیر کار ارزیابی هستند. لایه دوم ما از حدود ۳۰ شرکت خصوصی خدماتی تشکیل شده است که تخصصشان ارزیابی است. این شرکت‌ها با آموزش‌هایی که ازمعاونت علمی  فرا می‌گیرند و تجربه‌ای که در طول زمان به دست می‌آورند فرایند ارزیابی شرکت‌های دانش‌بنیان را انجام می‌دهند. لایه سوم را کارشناسان فنی تشکیل می‌دهند که حدود ۱۳۰۰ نفر کارشناس با تخصص‌های مختلف در سراسرکشور هستند. این افراد به صورت موردی برای بررسی محصولات مختلف فراخوان می‌شوند و پس از بازدید از شرکت‌ها گزارش خود را به مرکز شرکت‌ها و موسسات دانش بنیان ارائه می‌دهند.

* یک شورای تخصصی درباره ارزیابی شرکت‌ها تصمیم‌گیری می‌کند

به صورت کلی سیستم ارزیابی شرکت‌ها از ۳ لایه تشکیل شده است که هر کدام از آن‌ها وظیفه خاصی دارند. همچنین در ۶-۷ حوزه تخصصی شورایی متشکل از نیرو‌های معاونت علمی و متخصصان برجسته حوزه تحت عنوان شورای سردبیری تشکیل می‌شود که در خصوص ارزیابی شرکت‌ها تصمیم‌گیری می‌کند.

مسئله مهم دیگری که وجود این است در ارزیابی محصولات مختلف ارجاع کار توسط ما انجام می‌شود بنابراین شرکتی که درخواست می‌دهد، نمی‌داند ارزیابی محصولش به کدام یک از این کارگزار‌ها ارجاع داده می‌شود. در مرحله بعد نیرو‌های اموزش دیده کارگزار یک سری موارد مانند تولید، اظهارنامه و فروش شرکت را به صورت فرمی چک می‌کند. این کارگزاران برای ارزیابی شرکت‌ها به یکسری تخصص فنی نیز نیاز دارند که از آن استخر ۱۳۰۰ نفره که توسط معاونت علمی تایید شده اند استفاده می‌کنند. در اینصورت کارگزار کارشناسان مربوط به آن حوزه را معرفی می‌کند و پس از بررسی و تایید مرکز شرکت‌ها و موسسات دانش بنیان یک تیمی از کارشناسان فنی تشکیل می‌شود تا از آن مجموعه بازدید و گزارش خود را ارسال کنند. در نهایت این گزارش‌ها در شورای سردبیری بررسی می‌شود و درخصوص تایید شرکت و سطح بندی آن تصمیم گیری می‌شود.

آنا: یکی از مشکلاتی که برخی از شرکت‌های فناور و دانش بنیان به آن اشاره می‌کنند این است که تعدادی از کارشناسانی که مسئول ارزیابی این شرکت‌ها هستند بعضا از نظر علمی تخصص لازم برای ارزیابی یک محصول های‌تک و فناورانه را که برای اولین بار در کشور تولید می‌شود ندارند. آیا شما وجود چنین مشکلی را در فرایند ارزیابی تایید می‌کنید؟ برای حل این مشکل چه راهکاری دارید؟

*متخصص‌ترین افراد در مورد یک محصول تولیدکنندگان آن هستند

اسدی فرد: این مشکل ممکن است در برخی از موارد به وجود بیاید، اما قابل مدیریت است. اینکه دوستانی از شرکت‌ها می‌گویند کارشناسی که برای بازدید از مجموعه ما آمده بود، تخصصش کمتر بود امری طبیعی است، چون متخصص‌ترین آدم‌ها در مورد یک محصول کسانی هستند که آن را تولید می‌کنند، به طوری که یک استاد دانشگاه متخصص در یک حوزه باز هم دانشش نسبت به کسی که به صورت متمرکز روی یک محصول خاص فعالیت کرده کم‌تر است. از این رو نیرو‌های فنی شرکت‌ها متخصص‌ترین افراد در دانش فنی محصول تولیدی خود هستند.

اما باید توجه داشته باشیم که فرایند ارزیابی شرکت‌ها به این نیاز ندارد که کارشناسان ارزیابی  در یک محصول خاص تخصص بالاتری داشته باشند. چرا که این کارشناسان حین بازدید از مجموعه سوالاتی را می‌پرسند تا از تولید محصول، انجام تحقیق و توسعه و داشتن دانش فنی توسط این شرکت‌ها اطمینان حاصل پیدا کنند. از این رو کارشناس سوالات و پاسخ‌های آن‌ها را یادداشت و برای ما ارسال می‌کنند تا در شورای سردبیری بررسی شود. البته هرچقدر این کارشناسان از نظر تخصصی قوی‌تر باشند سوالات دقیق‌تری می‌پرسند و در نتیجه ارزیابی دقیق‌تر انجام می‌شود. ما در مرکز شرکت‌ها و موسسات دانش بنیان تلاش می‌کنیم که این اتفاق بیوفتد.

*چالشی به نام تعارض منافع

افرادی که تخصص‌های بسیار نزدیکی به حوزه فعالیت شرکت‌ها دارند، خودشان شرکت دارند؛اگر بخواهیم برای ارزیابی شرکت‌ها از این افراد استفاده کنیم تعارض منافع پیش می‌آید. بنابراین باید فردی را پیدا کنیم که اولادر آن حوزه تخصص داشته باشد ثانیا تعارض منافعی با شرکتی که درخواست ارزیابی داده است نداشته باشد.

مسئله مهمی که مانع می‌شود این است که افرادی که تخصص‌های بسیار نزدیکی به حوزه فعالیت شرکت‌ها دارند، خودشان شرکت دارند؛ و اگر بخواهیم برای ارزیابی شرکت‌ها از این افراد استفاده کنیم تعارض منافع پیش می‌آید؛ بنابراین ما باید بگردیم فردی را پیدا کنیم که اولادر آن حوزه تخصص داشته باشد ثانیا تعارض منافعی با شرکتی که درخواست ارزیابی داده است نداشته باشد.

*راه برای اعتراض باز است/ ارزیابی مجدد شرکت‌ها با تیمی جدید

عملیاتی کردن این موضوع کار بسیار سختی است؛ بنابراین ممکن است ارزیابی انجام شود، اما پاسخ آن مطلوب شرکت ارزیابی شده نباشد. در این صورت مسیر برای آن شرکت باز است که اعتراض کند و ما ارزیابی بعدی را با یک تیم ارزیابی دیگر انجام می‌دهیم. حتی در بعضی از مواقع حوزه کارشناسان را عوض می‌کنیم به طور مثال شرکتی اعلام می‌کند تیم ارزیابی اولیه تخصص الکترونیک داشتند، ولی جنبه فناورانه محصول من در حوزه مکانیک است از این رو ما تیم دوم ارزیابی را از متخصصین حوزه مکانیک انتخاب می‌کنیم و  برای بازدید از محصول می‌فرستیم. تا در نهایت به یک تفاهمی با شرکت متقاضی برسیم.

انتهای پیام/

انتهای پیام/

معصومه شیری