«خلّاقیت در پژوهش» به کمک مرکز تحقیقات آمد؛
در گفت‌وگوی تفصیلی آنا با دبیر کارگروه «تولید بار اول» مطرح شد
خیز بلند شرکت‌های دانش‌بنیان برای تأمین اقلام فناورانه تحریمی/ صدور مجوز ترک تشریفات قانونی ۱۰۰ مناقصه طرح‌های تولید بار اول/ اتمام پنج طرح راهبردی کارگروه بومیسازی اقلام راهبردی ظرف ۶ ماه آینده
دبیر کارگروه تولید بار اول از صدور مجوز ترک تشریفات قانون و مقررات برگزاری مناقصات برای ۱۰۰ طرح از طرف معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و به پایان رسیدن پنج طرح راهبردی توسط شرکت‌های دانش‌بنیان در قالب تولید بار اول، ظرف شش ماه آینده خبر داد.
گروه اقتصادی خبرگزاری آنا- در سال‌های اخیر تأمین اقلام و کالاهای فناورانه مورد نیاز کشور از آثار ناشی از تحریم‌های ظالمانه بی‌نصیب نبوده است. از این رو در سال ۱۳۹۸ به‌منظور مقابله با تحریم‌های حوزه محصولات فناورانه، کارگروه تولید بار اول با عضویت نمایندگان معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و وزارت صنعت، معدن و تجارت، تشکیل شد.
نام‌گذاری امسال به نام تولید، دانش‌بنیان و اشتغال آفرین از سوی مقام معظم رهبری نیز تأکید درستی بر اهمیت مسئله فناوری و نقش آن در اقتصاد بوده است.
بنابراین برنامه تولید بار اول کالاهای فناورانه در قالب ماده ۱۰ قانون جهش تولید دانش‌بنیان به تصویب مجلس شورای اسلامی و شورای نگهبان رسیده و آیین‌نامه اجرایی آن توسط دولت ابلاغ‌شده است.
به گفته دبیر کارگروه تولید بار اول، از ابتدای تشکیل این کارگروه بیش از ۲۰۰ طرح توسط این کارگروه دریافت شده که برای ۱۰۰ مورد از آن‌ها مجوز ترک تشریفات قانون و مقررات برگزاری مناقصات از طرف معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری صادرشده است. اجرای هریک از این طرح‌ها صرفه‌جویی ارزی قابل توجهی را برای کشور به ارمغان می آورد؛ تا کنون 8 طرح از طرح های یاد شده نیز به پایان رسیده است و پیش بینی می شود پنج طرح راهبردی دیگر نیز توسط شرکت‌های دانش‌بنیان در قالب تولید بار اول ظرف شش ماه آینده پایان یابد.
گفت‌وگوی تفصیلی تحریریه اقتصادی خبرگزاری آنا با سید حمزه حسنی، نماینده ویژه معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهوری در بومیسازی اقلام راهبردی، دبیر کارگروه تولید بار اول و معاون ارزیابی مرکز شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری را در ادامه می‌خوانید:
+با توجه به تشکیل کارگروه تولید بار اول از سال ۱۳۹۸، درباره فلسفه تشکیل این کارگروه توضیح دهید.
_ کارگروه تولید بار اول سال ۱۳۹۸ باهدف تأمین کالاهای فناورانه با تکیه بر توانمندی شرکت‌های دانش‌بنیان و نخبگان کشور تشکیل‌شده است. اقلامی مورد نیاز بود که در زمان تحریم امکان تأمین آن‌ها بنا به عللی از جمله قیمت بالا یا وجود تحریم‌ها وجود نداشت یا از سوی سازنده خارجی به ایران فروخته نمی‌شد؛ بنابراین این کارگروه با هدف خنثی‌سازی تحریم‌ها تشکیل شد.
تا سال ۱۳۹۷ و حتی پیش از آن کالاهای فناورانه موردنیاز به چند برابر قیمت یا با نام‌های دیگری وارد کشور می‌شد یا خریداری آن از طریق واسطه‌ها صورت می‌گرفت، اما تحریم‌های پس از سال ۱۳۹۷ بسیار پیچیده بود به‌گونه‌ای که تأمین کالاهای فناورانه بسیار محدود شد یا با صرف هزینه‌های بسیاری همراه بود؛ برای مثال اگر در پالایشگاه‌های کشور به پمپ یا کمپرسور نیاز باشد در صورت ثبت سفارش آن محصول به شرکت سازنده – به علت یکتا بودن کد محصول- بلافاصله تشخیص داده می شود که مشتری نهایی این محصول در چه کشوری قرار دارد. همین امر تأمین بسیاری از کالاهای فناورانه را با مشکل کرد. درواقع کدگذاری محصولات فناورانه به حدی هوشمند است که کشور سازنده را قادر می کند تا سفارش دهنده اصلی محصول را شناسایی کنند.
با افزایش تحریم‌ها، دورزدن این سازِکارها بسیار مشکل شد و حتی باوجود خرید، امکان وارد کردن آن‌ها به کشور وجود نداشت و این خریدها گاهی در گمرکات کشورهای مختلف ضبط می شد؛ بنابراین باید مکانیزمی در کشور ایجاد می شد که از طریق آن اقلام فناورانه مورد نیاز کشور با توان شرکت های دانش‌بنیان تأمین شود.
+سازِکار کارگروه تولید بار اول چگونه است؟
- ساخت محصولات فناورانه برای بار نخست با دشواری های فنی و غیرفنی بسیاری روبه‌رو است. برای مثال ممکن است ساخت آن کالا برای بار نخست گران‌تر تمام‌شده و یا به تست گران‌قیمتی نیاز داشته باشد؛ بنابراین ساخت بار اول با خرید معمولی یک محصول متفاوت است و ملاحظات خاصی دارد که نباید از نظر پنهان بماند. به همین علت این کارگروه به نام تولید بار اول نام‌گذاری شده است تا مفهوم را بهتر منتقل سازد.
مسیر اصلی تولید بار اول این است که کارفرما درخواست بومیسازی را به دبیرخانه تولید بار اول در معاونت علمی و فناوری ارسال می‌کند و این درخواست در دبیرخانه بررسی و آماده طرح در کارگروه می شود. پس از تصویب در کارگروه، مجوز ترک تشریفات مناقصات برای کارفرما ارسال می‌شود تا بتواند قرارداد بومیسازی را با شرکت دانش‌بنیان منعقد کند.
مسیر دوم مربوط به شرکت‌های فناور است؛ در کشور نزدیک به هفت هزار شرکت دانش‌بنیان وجود دارد که به کاربرد فناوری خود در صنایع و حوزه های مختلف واقف هستند. درصورتی که یک شرکت دانش‌بنیان محصول فناورانه خود که امکان تولید بار اول آن در کشور فراهم است را به دبیرخانه تولید بار اول معرفی کند، دبیرخانه تولید بار اول این موضوع را به دستگاه‌ها و سازمان‌هایی که مشتری بالقوه این فناوری باشند، اطلاع داده و پیشنهاد تولید بار اول آن را مطرح می‌کند.
+هنگامی که یک سازمان نیاز به یک فناوری داشته باشد و به شما مراجعه کند، چه اقدامی برای آن از سوی شرکت‌های دانش‌بنیان انجام می‌شود؟
- مرکز شرکت‌های دانش‌بنیان از تیم‌های کارشناسی برخوردار است که شبکه مشاوران این مرکز محسوب می‌شوند. در واقع از سال ۱۳۹۲ توانمندی‌های دانش‌بنیان کشور توسط مرکز شرکت‌های دانش‌بنیان مورد ارزیابی قرار گرفته است و پیرو این مسئله بخش زیادی از فناوری‌ها و فناوران کشور ارزیابی شده است. بنابراین مرکز شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان به نقشه توانمندی‌ها در جغرافیای فناوری کشور دسترسی دارد؛ بنابراین آنچه که در معاونت علمی به‌کار گرفته می‌شود، نقشه‌ای از توانمندی‌های فناورانه کشور برای شناسایی بهترین گزینه برای بومیسازی است. سایر جزئیات بومیسازی نیز به همین ترتیب دقیق انجام می‌شود. در واقع در این فرآیند، سناریوی بومیسازی برای ساخت بار اول محصولات فناورانه با همکاری مشترک شرکت دانش‌بنیان، دبیرخانه تولید بار اول و دستگاه متقاضی فناوری تدوین می‌شود.
بنابراین کار اصلی کارگروه بار اول این نیست که قرارداد خرید را منعقد کند، بلکه مهمترین وظیفه این کارگروه تدوین فرآیند بومیسازی است.
+ مرکز شرکت‌های دانش‌بنیان چه برنامه‌هایی پیش رو دارد؟
- در مرکز ارزیابی شرکت‌های دانش‌بنیان به دنبال این هستیم که ارزیابی شرکت‌های دانش‌بنیان به معنای ارزیابی صرف نباشد، بلکه رویکرد مربی گونه و هدایت کننده در آن وجود داشته باشد. تمام تلاش ما این است در سال‌های پیش رو شرکت‌ها به سمت دانش‌بنیان شدن هدایت شوند زیرا این مسئله به شناسایی بیشتر شرکت‌ها در این حوزه کمک می‌کند؛ پس رویکردهای جدیدی در این مرکز وجود دارد.
+ با توجه به وضعیت کشور برای شرکت‌های دانش‌بنیان بازار کار وجود دارد؟
- بازار ایران گنجینه عظیمی از تقاضا است و برای حجم وسیعی از شرکت‌های فناور جذاب است. بنابراین باید این بازار موردتوجه قرار گیرد. همچنین بازار کشورهای همسایه و دوست ایران را نیز باید به این ظرفیت اضافه کرد.
+ برای تشویق شرکت‌های دانش‌بنیان و جلوگیری از مهاجرت نخبگان چه راهکاری مدنظر این مرکز است؟
- به‌تازگی گزینه جدیدی با عنوان شرکت‌های دانش‌بنیان نوع سه افزوده‌شده است، این شرکت‌ها شامل مواردی است که گرچه در زمان ارزیابی برخی شرایط دانش‌بنیان شدن را ندارند، اما بر اساس برنامه‌ای که ارائه می‌دهند در آینده نزدیک می‌توانند توانمند شده و معیارهای لازم را کسب کنند؛ بنابراین ما این شرکت‌ها را شناسایی کرده و آن‌ها را با عنوان شرکت‌های دانش‌بنیان نوع 3 موردحمایت قرار می‌دهیم.
+ آخرین وضعیت طرح‌های دانش‌بنیان و میزان صرفه‌جویی سالانه ناشی از آن‌ها چگونه است؟
- از ابتدای تشکیل کارگروه تولید بار اول بیش از ۲۰۰ طرح فناورانه به‌دست ما رسیده و نزدیک به ١٠٠طرح در کارگروه بار اول تصویب و به مجوز ترک تشریفات به کارفرما ابلاغ شده است. یعنی در نقشه بومیسازی برای سازمان‌های متقاضی مشخص‌شده که به‌طور دقیق با چه شرکتی، برای بومیسازی چه محصولی با چه استانداردهایی و ... می‌توانند قرارداد ببندند. مجوز ترک تشریفات نیز برای سازمان‌های یادشده ارسال شده که 53 مورد از این طرح‌ها قرارداد قطعی دارند و 10 محصول گلوگاهی نیزبه اتمام رسیده و تحویل کارفرما شده است.
از نکات مهم این است که هیچ‌یک از طرح‌های تولید بار اول تاکنون به شکست منجر نشده است.
اجرای این طرح‌ها می‌تواند صرفه‌جویی ارزی بسیاری را به دنبال داشته باشد. به‌طور میانگین به ازای هر یک دلاری که برای تولید بار اول هزینه می‌شود، سالانه بیش از ۱۰ دلار صرفه‌جویی ارزی حاصل می‌شود. همچنین هر محصول پس از بومیسازی حداقل 30 درصد ارزان‌تر از نمونه مشابه خارجی، قابل تأمین خواهد بود.
+ ترک تشریفات با چه آورده‌ای همراه است؟
- مطلع هستید که خریدهای دولتی ذیل قانون مناقصات انجام می شود. با این قانون، دولت هم خریدهای ساده و هم تجهیزات بسیار فناورانه را تأمین می‌کند در حالی که خرید اقلام فناورانه و به خصوص سفارش ساخت آن‌ها پیچیدگی‌های بسیاری دارد که قانون مناقصات جواب‌گوی آن نیست. برای حل این مسئله سال ۱۳۹۷ مصوبه و آیین‌نامه تولید بار اول محصولات فناورانه ابلاغ شد و پس از سه سال در متن قانون مناقصات گنجانده شد و به تصویب مجلس رسید.
+با توجه به یک دهه فعالیت ارزیابی، پایش و تشکیل کارگروه‌ها، اصلی‌ترین نقاط ضعف ما را در چه فناوری‌هایی می‌بینید؟
- در حوزه‌هایی مانند مواد پیشرفته، عقب هستیم، به‌گونه‌ای که در ساخت برخی مواد به دانش و تجهیزات مربوط به آن دسترسی نداریم. در میکروالکترونیک نیز نوپا هستیم؛ حوزه‌های دیگری هم وجود دارد. اما به نظر من ما در فناوری‌هایی می‌توانیم مزیت پیدا کنیم که در حال تغییر نسل هستند. در واقع فرصت ورود ما به بازار این فناوری‌ها در این شکاف بین نسلی فراهم می‌شود.
یک علت عقب بودن در این فناوری‌ها این‌است که صرفه به مقیاس آن‌ها در حجم بالای تولید اتفاق می‌افتد. یعنی بازار داخلی به تنهایی نمی‌تواند تولید آن‌ها را توجیه کند. پس در یک سری از فناوری‌ها مانند مواد پیشرفته و میکروالکترونیک در ابتدای راه هستیم.
از سوی دیگر توسعه فناوری با بازار خارجی گره‌خورده است و ظرفیتی در بازارهای کشورهای دوست وجود دارد که نسبت به آن غافل هستیم؛ ضمن این‌که اگر نتوانیم بازار این کشورها مانند روسیه، چین، سوریه، کشورهای آمریکای جنوبی، عراق و افغانستان و سایر کشورهای فارسی زبان را به‌دست آوریم، توسعه بعضی از فناوری‌ها توجیه پذیر نیست.
باید این را در نظر داشته باشیم که بازاریابی یک کالای فناورانه نیز خود یک فعالیت فناورانه به‌حساب می‌آید و ما تنها با شرکت در نمایشگاه‌های مختلف، نمی‌توانیم این توانمندی را به دست بیاوریم. تجارت خارجی نیاز به فهم فرهنگی و تبادل فرهنگی دارد. بنابراین دستیابی به بازار فناوری‌های پیشرفته نیازمند پیمایش، برندسازی و فعالیت عمیق در بازارهای کشورهای هدف است.
+در منشور سیاست خارجی دولت سیزدهم رهیافت جدیدی در توجه به ظرفیت اقتصادی کشورهای همسایه وجود دارد و از سوی دیگر با توجه به مشکل روسیه با غرب به نظر می‌رسد امکان بازاریابی کالای فناورانه در آن کشور وجود دارد؛ با همه این موارد آیا می‌توان این‌گونه تصور کرد که روزهای خوبی پیش روی حوزه فناوری است؟
-
بله می‌توان اینطور متصور بود. به طور مثال اکنون روسیه یک بازار عریض و طویل است که می‌توان در زمینه تأمین قطعات و تجهیزات هایتک از آن استفاده کرد. بسیاری از فناوری‌هایی که اکنون در روسیه مورد استفاده است، در کشور اوکراین مستقر بوده و جنگ بین این دو کشور، تأمین این فناوری‌ها را دشوار کرده است. بنابراین فرصت مناسبی برای ورود شرکت های فناور ایرانی به بازار روسیه فراهم آمده اما نکته مهم این است که ما زبان تجارت خارجی روس‌ها را چندان نمی‌دانیم، زیرا آن‌ها در تجارت خارجی از قواعد خاصی پیروی می‌کنند؛ بنابراین باید استانداردها و ملاحظات تجاری روسیه توسط تجار ایرانی فهم شود تا ارتباط تجاری بین دو کشور توسعه یابد؛ این موضوع به خصوص در مورد کالاهای فناورانه اهمیتی مضاعف دارد.
+ توصیه شما به دانشجویان و حوزه‌هایی که می‌توانند به این هدف کمک کنند، چیست؟
- همه‌چیز از انگیزه شروع می‌شود. باید انتخاب کنیم که آیا رفاه خودمان مهم است یا افزون بر آن درصدد ارتقای رفاه جامعه هم هستیم؟ باید هر فردی خودش را در این میدان مسئول بداند. اگر کسی به این دیدگاه دست پیدا کرد که درصدد دستیابی به جامعه سربلند است، باید بداند که مسیر پیش رو دشوار و نیازمند تلاش است؛ پس موضوع اول که کارآفرینان و دانشجویان باید به آن توجه کنند انگیزه است.
مسئله دیگر جهت‌گیری به سمت بازار است. متأسفانه شرکت‌های نوپا فعالیت خود را آغاز می‌کنند، اما نیم‌نگاهی به بازار ندارند و بازار هدف را به درستی نمی‌شناسند درحالی‌که باید مشتری نهایی را از همان مراحل اول توسعه فناوری در نظر بگیرند.
پیشنهاد دیگر من این است که شرکت های نوپا و کارآفرینان سازِکارهای حمایتی که برای آن‌ها در نظر گرفته شده است، مانند حمایت پارک‌های علم و فناوری، مراکز رشد و حمایت‌های معاونت علمی ریاست جمهوری را بشناسند و بهتر از آن استفاده کنند.
+ آیا می‌توان شرایط تحریم را در حوزه فناوری فرصتی برای دستیابی به دستاوردهای دیگر و گشایش‌های بیشتر برشمرد؟
- باوجود این‌که مسئله تحریم به هیچ وجه موضوع مطلوبی به شمار نمی‌آید، اما تهدیدات ناشی از آن می‌تواند به فرصت تبدیل شود؛ همانند دوران دفاع مقدس. جنگ تحمیلی به هیچ وجه مطلوب ما نبود، اما این جنگ کشور ما را بزرگ و قدرتمند کرد. بسیاری از مسئولانی که پس از جنگ عهده‌دار مسئولیتی شدند در دوران دفاع مقدس آب دیده شده بودند. برای مثال جهاد سازندگی با این‌که پیش از جنگ شکل گرفت، اما در دوران دفاع مقدس بالغ شد. بسیج هم مثال دیگری است که نشان می‌دهد این دشواری‌ها، ظرفیت‌های بسیاری را در کشور ما فعال کرده است.
در مورد اثر تحریم‌ها نیز می‌توان گفت باوجود این‌که ساخت بسیاری از کالاهای فناورانه و هایتک در حالت عادی برای کشور صرفه اقتصادی ندارد، اما در زمان تحریم این فرصت فراهم شد که بدانیم با پنج تا ١٠برابر قیمت هم نمی‌توان کالای فناورانه را خریداری کنیم و باید خودمان دست به کار شویم و به همین علت چاره‌ای جز اتکا بر ظرفیت‌های داخلی کشور و توانمندسازی خود وجود ندارد. از سوی دیگر شرکت‌های دانش‌بنیان به‌عنوان عرضه‌کننده فناوری و مجموعه‌ها، سازمان‌ها و شرکت‌های بزرگ به‌عنوان مصرف‌کننده فناوری به این نتیجه رسیده‌اند که باید با یکدیگر همکاری کنند و البته این مسئله با آزمون‌وخطا و کارهای کوچک درزمینه قطعه‌سازی در ایران آغاز شد و پله پله پیش آمد و کار به جایی رسید که متخصصان ایرانی کالاها و محصولات بسیار پیچیده تری را هم بومیسازی کند.
+ یکی از مسئولیت‌های نظام سیاسی کشور هنر تبدیل تهدید به فرصت‌ها است، آیا علت تأکید رهبر انقلاب بر حوزه علم و فناوری این است که راه برون‌رفت از مشکلات تمرکز بر این حوزه است؟
- در سطح کلان کشور و بنا به تأکید رهبر معظم انقلاب، سیاست‌گذاری عالی کشور همواره بر استفاده از توان داخلی تأکید داشته است، اما هنگامی‌که این مسئله را در لایه‌های پایینی و میانی دنبال می کنیم، متوجه می‌شویم که این مسئله آنچنان که باید، جدی گرفته نشده است و حتی برخی مدیران به واردات محصولات خارجی دلبستگی داشته‌اند؛ البته مدیرانی نیز بودند که در این مسیر فداکاری کردند.
چه‌بسا اگر پویایی سیاستی در کشور وجود داشت، پیش از شدت یافتن تحریم‌ها به این مسائل توجه می‌شد و کشور برای رفع نیازهای راهبردی خود برنامه‌ریزی می‌کرد، اما به دنبال تحریم‌ها مجبور به استفاده از ظرفیت‌های داخلی شدیم. به عقیده بنده این نتیجه جبر روزگار و تهاجم اقتصادی دشمنان بوده است.
انتهای پیام/
دایرةالمعارف دانشبنیانها ۹۶؛
