اصفهان، قطب گردشگری و صنایع دستی

به گزارش خبرنگار فرهنگی آنا، استان اصفهان با مساحت 107045 کیلومتر مربع دارای 24 شهرستان است. این استان از شمال به استان های مرکزی، قم و سمنان، ازجنوب به استان های فارس و کهگیلویه و بویراحمد، از غرب به استان های لرستان، خوزستان، چهارمحال و بختیاری و از شرق به استان یزد محدود است.

بوئین میاندشت، مبارکه، اردستان، خور و بیابانک، فلاورجان، فریدونشهر، کاشان، لنجان، گلپایگان، فریدن، نائین، نجف آباد، آران و بیدگل، چادگان، تیران و کرون، اصفهان، شهرضا، سمیرم، خمینی شهر، دهاقان، برخوار، شاهین شهر و میمه، خوانسار و نطنز شهرستان‌های این استان هستند.

استان اصفهان به علت گستردگی توام با اختلاف ارتفاع دارای آب و هوایی از سرد و مرطوب (غرب) و گرم و خشک (شرق) است. به طور کلی فصل بهار (اردیبهشت) و پاییز (مهر) دارای بهترین شرایط آب و هوایی برای سفر به این استان است ولی به واسطه امکان‌پذیری انواع گردشگری (بوم گردی- طبیعت گردی و...) می توان در فصول مختلف بسته به سلیقه گردشگر به مناطق مختلف استان سفر کرد.

مجموعه میدان نقش‌جهان، مسجد جامع عتیق، باغ فین کاشان، کاخ چهلستون، سی‌و سه پل، پل خواجو، منارجنبان، کلیسای وانک، تپه سیلک، قلعه گوگد، خانه‌های تاریخی کاشان، شهر زیرزمینی نوش‌آباد، آتشکده نیاسر، کویر خور و بیابانک، آبشار طامه، غار نیاسر، آبشار نیاسر، کویر مرنجاب و دریاچه نمک، دنا و کویر دق سرخ زواره از جاذبه‌های دیدنی این استان هستند.

تاریخچه استان اصفهان

اصفهان یکی از شهرهای مبنایی برای کشور ایران در طول تاریخ بوده و هست این شهر از معدود مراکز باستان‌شناسی ارزشمند جهانی و بسیاری از آثار باستانی آن در لیست آثار بشری به ثبت رسیده است اگر از تاریخ این شهر سخن به میان آید سرگذشت آن تا اعماق اساطیر و افسانه ها ریشه دارد تاریخ این شهر از یک سو به سلیمان و نوح متصل و از سوی دیگر پایگاه نهضت کاوه آهنگر بر علیه ضحاک خونخوار معرفی می‌شود.

دائره المعارف باستانی تاریخ اصفهان را از قرن سوم پیش از میلاد مسیح ذکر کرده است ولی لطف الله هنرفر در مقدمه کتاب آشنایی با شهر تاریخی اصفهان نوشته است موجودیت تاریخی این شهر به هزاره سوم قبل از میلاد هم میرسد.
در هر حال نام اصفهان در ابتدا انزان بوده و سپس به گابیان یا گی تبدیل شده است در دوران عیلامیان شعبه‌ای از مادها به سوی اصفهان رهسپار شدند وبا توجه به این که اصفهان تحت تسلط عیلامیان قرار داشت از پیشرفت آنها جلوگیری به عمل آمد.
در این دوران جاده تجارتی که خلیج فارس را به ناحیه اصفهان مربوط می‌ساخت به این شهر اهمیت خاصی می‌بخشید یاقوت حموی اصفهان را سواران نامیده که مشتق از واژه‌های اسپهان و سپاه است احتمالا وجه تسمیه این شهر به دلیل وجود پادگان نظامی در آن بوده است.

اردشیر بابکان بنیانگذار سلسله ساسانی اصفهان را به تصرف خود درآورد این شهر که محل فرمانروایی یکی از هفت خاندان بزرگ بود با ظهور اسلام در زمان خلیفه دوم به تصرف مسلمانان درآمد و پس از این که اصفهان اسلام را پذیرفت برای مدتی جی نامیده شد. در قرن چهارم هجری مرداویج بنیانگذار سلسله زیاری اصفهان را ضمیمه تصرفات خود کرد.

رکن الدوله دیلمی دو محله مسلمان نشین شهرستان و یهودیه را به همدیگر ملحق نمود اصفهان در دوره آل‌بویه و سلجوقیان پایتخت بوده است.

در سال 1000 هجری قمری به دستور شاه عباس اول پایتخت صفویان از قزوین به اصفهان انتقال یافت. خیابان‌های وسیع و میدان‌های بزرگ مساجد و کاخ‌های سلطنتی بخشی از سیمای شهر اصفهان در این دوران است. تحقیقات باستان‌شناسی و کاوش‌های علمی حاکی است یکی از نخستین نواحی مراکز تمدن و مسکن انسانهای ماقبل تاریخ در اطراف کاشان قرار دارد.

موسیقی

موسیقی دانان اصفهانی در طول سالیان متوالی سبک خاصی به وجود آورده‌اند که به مکتب اصفهانی یا سبک اصفهانی شهره است. در پنجاه سال اخیر هر جا صحبت از موسیقی اصیل ایرانی می‌شود، نام تاج اصفهانی و صدای گرم او بر سرزبان است. سلیقه او در انتخاب اشعار، تلفیق شعر و موسیقی باعث اعجاب است. مشهورترین کار او در صفحه «همایون» است که در موسیقی ایران هم‌چنان بی‌رقیب است. او صفحات خود را با استاد حسن کسایی (استاد مسلم نی) و نیز استاد جلیل شهناز که در نواختن تار سبکی بی‌بدیل ابداع کرد، اجرا کرده است. در مکتب اصفهان برای 7 اصل زیر در آوزاه خوانی اعتبار قائل شده‌اند:

1. انتخاب شعر

2. تلفیق شعر و موسیقی

3. ابداع و تنوع ملودی

4. ادوات وتنوع تحریر

5. جمله بندی

6. هم سازی (هم نوایی با خواننده)

7. ابداع (خلاقیت)

در موسیقی ایرانی خوانندگان مکتب اصفهان روی بیان دقیق شعر تاکید دارند و آواز نامفهوم را دارای کاستی می‌دانند ولی خوانندگانی که حتی نشانهایی از مکتب اصفهان در آوازشان دیده می‌شود؛ هم هستند که گاهی تشخیص شعری که می‌خوانند، برای شنونده مشکل است. استادانی چون عبدالحیم اصفهانی، نایب اسدالله و میرزاحسین ساعت ساز و حاج عندلیب از موسیقی‌دانان بزرگ این خطه هستند که شاگردان بزرگی را پرورش داده اند.

موقعیت طبیعی و جلگه‌های اصفهان

دشت اصفهان از آبرفت رودخانه زاینده رود تشکیل شده و در دامنه‌های شرقی ارتفاعات زاگرس قرار گرفته است. این دشت از طرف جنوب غربی فاصله چندانی با دامنه کوه‌های زاگرس ندارد، ولی از طرف شمال شرق در فاصله نسبتاً دوری از کوه‌های مرکزی قرار گرفته است. قسمت جنوب شرقی این دشت با شیب ملایمی به باتلاق گاو خونی منتهی می‌شود.

دشت برخوار

دشت مسطح برخوار در جهت شمال شرقی به رشته کوه‌های مرکزی در جنوب غربی اردستان ختم می‌شود و دارای آب و هوایی نیمه بیابانی، گرم و خشک در تابستان و سرد و خشک در زمستان، است.

دشت آبرفتی کاشان

این دشت، دشتی نسبتاً هموار است که از طرف جنوب به ارتفاعات کرکس و از طرف شمال به نوار ریگ بلند (در محلی به نام بندریگ) ختم می‌شود.

دشت مبارکه

دشت مبارکه در شهرستان مبارکه به وسیله رشته کوه‌های متعدد احاطه شده است که از معروف‌ترین آنها می‌توان به کوه‌های خولنجان، طالخونچه، کوه زرد، کوه قلعه‌بَزی اشاره کرد.

ارتفاعات

ارتفاعات غرب استان شامل دنباله رشته کوه زردکوه به نام‌های شاهان با ارتفاع 3040 متر، و کوه ونیزان با ارتفاع 3201 متر است.

ارتفاعات مرکزی استان شامل کوه کرکس با ارتفاع 3895 متر، کوه صفه با ارتفاع 2232 متر، شاکوه با ارتفاع 2418 متر و کلاه قاضی با ارتفاع 2534 متر است.

ارتفاعات شمال وشمال غرب استان شامل کوه دیزاب دربند با ارتفاع 2678 متر، کوه دزقلا با ارتفاع 3251 متر و کوه یخ آب با ارتفاع 2288 متر است.

ارتفاعات شرق استان شامل کوه کلاته با ارتفاع 1726 متر و کوه دره اینجر با ارتفاع 1388 متر است.

ارتفاعات جنوب استان شامل دنباله رشته کوه دنا با نام دینار با ارتفاع 4409 متر، کوه آئین قری با ارتفاع 3717 متر، کوه دارمه با ارتفاع 3345 متر و کوه گرم آباد با ارتفاع 3359 متر است.

رودها

زاینده رود

از زاینده رود با نام های متفاوتی از جمله زنده رود، زرن رود، زرین رود، زرینه رود و زاینده رود یاد شده است. از آنجا که این رودخانه از سرچشمه تا مصب از خصلت خودزایی برخوردار است، لذا به زاینده رود معروف شده است.
مهم‌ترین رودخانه مرکز فلات ایران زاینده رود است. این رودخانه که از جبهه شمال شرقی زردکوه بختیاری سرچشمه می‌گیرد، از غرب به شرق تا باتلاق گاوخونی جریان دارد.

دریاچه سد زاینده رود

این سد در محل آبادچی در ناحیه‌ای کوهستانی قرار گرفته است و موقعیت مناسبی برای جلب ایرانگردان داخلی و خارجی دارد. در کنار سد، پلاژها و تأسیساتی احداث کرده اند که مورد مراجعه مسافرین و اهالی شهرهای اصفهان و خوزستان، به ویژه در فصل تابستان، قرار می گیرد. در دریاچه سد امکان قایقرانی و ماهیگیری نیز وجود دارد.

باتلاق گاوخونی

باتلاق گاوخونی از تالاب‌های با ارزش و نادری است که در فلات مرکزی ایران و در آستانه ورودی کویر قرار دارد. گاوخونی به معنی گاوخانه است و گورخونی هم نامیده می‌شود. ظاهراً به علت وجود تعداد زیادی گورخر در گذشته، به این نام معروف شده است.

صنایع دستی

صنایع دستی شاخص استان شامل قلمزنی روی فلز، فیروزه کوبی، میناکاری، قلمزنی، زری بافی، چاپ قلمکار، شَعربافی، مخمل بافی، قالی بافی، عبابافی، گلیم بافی، زیلوبافی، کرباس بافی، قلمکار نقاشی، منبت چوب، گره چینی چوب، اُرسی سازی، سفال و سرامیک، نقاشی و تراش کاشی (معرق، هفت رنگ، مینایی، مشبک، زرین فام)، ساخت احجام فلزی، کوفته گری (طلا و یا نقره کوبی روی فولاد)، چَلنگری (زُمودگری)، ، دَواتگری سنتی (مس چکشی) ، خاتم، ساخت سازهای سنتی، ، نقاشی گل و مرغ، تذهیب و تشعییر، نقاشی لاکی، جلدسازی سنتی، سوخت روی چرم،قلابدوزی اصفهان، گلابتون دوزی، سُکمه دوزی، بخارا دوزی، پریوار دوزی، ابریشم دوزی، لباس محلی (ابیانه)، گلابتون سازی، رنسانس دوزی، ملیله دوزی، سرمه دوزی، علامت سازی، ضریح سازی، پاپیه ماشه و تزئینات وابسته به معماری است.

شهرستان‌های اصفهان و کاشان دو قطب بزرگ و با اهمیت صنایع دستی استان به شمار میآیند که بیشترین وزنه صنایع‌دستی ناحیه را به سمت خود متمایل نموده‌اند. صنایع دستی شهرستان اصفهان و صنایع دستی شهرستان کاشان شامل دست ساخت‌های زیادی می‌شوند که مهم‌ترین آن‌ها قالی‌بافی، قلم‌زنی، خاتم‌سازی، مینیاتور، میناکاری، قلم‌کاری، کاشی‌سازی و کاشی‌کاری، انواع رودوزی ها (قلاب دوزی، سوزن دوزی، ملیله دوزی، چشمه دوزی و ژوردوزی)، فیروزه کوبی، منبت کاری، گلاب گیری و سفالگری هستند.

سیم کشی، زری کشی، زری بافی، گلابتون دوزی، پولک دوزی، زنجیره بافی، قالی بافی و نساجی از صنایع رایج دستی اصفهان است. این صنایع در عهد شاهان صفوی رونق فراوان داشت.

از دیگر صنایع دستی این استان می توان به موارد زیر اشاره نمود:

قلم کار-شعربافی-کرباس بافی-لنگ بافی-چادر شب-زری دوزی-سرمه دوزی-نقره دوزی-ده یک دوزی-گلابتون دوزی-شرفه دوزی-ابریشم دوزی-مخمل دوزی-شرابه دوزی-اشک دوزی-مضاعف دوزی-سکمه دوزی-ملیله دوزی-باتیک-فیروزه کوبی-خاتم سازی-مینیاتور و تذهیب-مینا کاری-منبت کاری

ادبیات قومی

مردم استان اصفهان به زبان فارسی با لهجه اصفهانی سخن می گویند و با توجه به وسعت استان اصفهان و در برگرفتن شهرها و روستاهای متعدد لهجه های متفاوتی چون لهجه کاشی، لهجه نایینی و... در این استان رایج است. به طور مثال در منطقه آران و بیدگل، فارسی رایج است ولی با لهجه های متفاوت مخصوص آن محل گویش انجام می شود. زبان ملی این منطقه که در اصطلاح آن زبان 'دهی' می گویند از زبان های پهلوی قدیم است. هر یک از نواحی استان اصفهان دارای ویژگی های خاص خود است. عشایر قشقایی زبان ترکی مخصوص به خود را دارند و عشایر بختیاری به زبان بختیاری سخن می گویند. کاشانی ها لهجه کاشی دارند.

آئین‌ها

آتش افروزى و جل جلانى (نطنز)

در نطنز و آبادى‌هاى آن رسم است که در شب‌هاى هفدهم، هیجدهم و نوزدهم دى ماه کودکان در دسته‌هاى مختلف جمع مى‌شوند و هر دسته در یکى از تپه‌ها و بلندى‌هاى آبادى بوته و خار و هیزم را که از پیش جمع کرده‌اند آتش مى‌زنند به طورى که شعله‌هاى آتش سراسر آبادى را روشن کند. آنها معتقدند روشنایى اگر به درخت‌ها برسد آن سال میوه و سردرختى بیشتر مى‌شود و آفات از بین مى‌رود.

شب اسفند (کاشان)

در کاشان و اطراف آن ماه را سى روز محاسبه مى‌کنند و براى گرفتن جشن شب اول اسفند قرار جشن مى‌گذارند. از یک ماه تا چهل روز پیش از اسفند مقرر می‌کنند که در یک روز و یک شب اهل آبادى شب اسفند بگیرند. این نوع محاسبه را به کاشى‌ها منسوب مىکنند.

چلة بزرگ و چلة کوچک (کاشان)

در مرق (Marag) کاشان براى زمستان تقسیم بندى مخصوص دارند: ده روز اول زمستان و چهل روز بعد از آن را ”چلة بزرگ“ و بیست روز بعدى را ”چلة کوچک“ مى دانند و به ده روز بعد ”امن و بهمن“ مى گویند. از ده روز باقى مانده هفت رو”سرما پیرزن“ و سه روز ”سرما عجوزه“ است.

چهارشنبه سورى
غروب سه شنبه آخر سال بانوى خانه بوته اى را آتش مى زد و آن را در کوچه مى انداخت. کوزه آبى با چند دانه اسفند هم روى آتش مى ریخت تا بلا دور شود. شب چهارشنبه سورى فالگوشى و فال کوزه انجام مى شد.

غذاهای محلی

از مهمترین غذاهای استان اصفهان می توان به بریانی، آش سماق، آبگوشت لوبیا سفید، حلیم بادمجان، خورش ماست، کله جوش، قرمزه نخودچی، یتیمچه کاشان، آش ماش(شله قلمکار اصفهان)، تاس کباب کاشان، گوشت و لوبیا، خورش به، چلودیزی، خورش نعنا جعفری، یخمه ترش، کباب زردک، خـورش نخود آله غذای کاشانی، قیمه ریزه، آش سیرابی، نون کوفته، اشکنه، کرکره، آش لعابی خوانسار، ماش قمری، شله بریان زیره، آش آلوچه، اماج، گوشت و عدس، سرگنجشکی، پلوماش، ماشازردک، یخمه لوبیا، کوفته باقالی، کباب مُشتی، نخوداب غوره و شوربا اشاره کرد.