برخی از ارگان‌های دولتی در مسیر دانش‌بنیان‌ها سنگ‌اندازی می‌کنند

گروه علم و فناوری خبرگزاری آنا- محمدرضا کچوئیان، توجه به تولید داخلی بدون در نظر گرفتن شاخص‌هایی که آن را تحت تأثیر قرار می‌دهد، اقدام نه چندان مثبتی است. مهم‌ترین عاملی که در کشورهای اروپایی و ابر قدرت‌های اقتصادی همچون ایالات متحده، چین و بسیاری از کشورهای تولید کننده محصولات های‌تک در نظر گرفته می‌شود، ارتباط مؤثر و مداوم صنعت و دانشگاه در این کشورهاست. در همین زمینه بعضی از دانشگاه‌های صنعتی دنیا اساساً با حمایت‌های صنایع شکل‌ گرفته‌اند، همچون دانشگاه‌های اوانز و فیرت در انگلستان و در بسیاری از کشورهای اروپایی دیگر هم وضع به همین منوال است و توجه به ارتباط صنعت و دانشگاه تاریخچه‌ای دیرینه در این کشورها دارند. در ایران چند سالی است که بر لزوم توجه به این مهم از جانب بسیاری از متخصصان و کارآفرینان تأکید ویژه‌ای شده است و اقدامات خوبی هم در این زمینه انجام‌شده ولی راهی طولانی را در پیش داریم. در همین رابطه با رضا عزلتی، مدیرعامل یک شرکت دانش‌بنیان گفت‌وگو کردیم. در ادامه مشروح این گفت‌وگو را می‌بینید:

آنا: محصولات خود را معرفی کنید و کاربرد آن‌ها را در صنایع تشریح کنید؟

عزلتی: این شرکت دانش‌بنیان از ۱۰ سال گذشته مشغول به فعالیت است و در زمینه فناوری‌های نوین در صنایع فعالیت دارد که تجهیزات پیشرفته و کامل آزمایشگاه‌های مهندسی نفت و حفاری را طراحی و تولید و به‌صورت کلی زنجیره بالادستی صنعت نفت و گاز را تکمیل می‌کند. این دستگاه‌ها عمدتاً در دوره‌ای توسط کشورهای آمریکا، آلمان و فرانسه تولید می‌شد که خوشبختانه این شرکت هم توانسته است در حوزه طراحی و تولید این دستگاه‌ها وارد شود. یکی از ویژگی‌های مثبت این شرکت صادرات بسیار گسترده‌ محصولات به کشورهای عراق، روسیه، مالزی، کویت، قطر، امارات متحده عربی و آذربایجان است. همچنین می‌تواند مراکز پژوهشی و دانشگاه‌های این کشورها را تجهیز کند. ارزش‌افزوده صادرات محصولات این شرکت متفاوت با خام فروشی است. تجهیزات مذکور، های‌تک و بِه‌روز است و فناوری بالایی داشته، بنابراین به لحاظ صادرات ارزش بیشتری دارد.

جلوگیری از میلیون‌ها دلار ارزبری با تولید محصولی ملی

آنا: صادرات این محصولات به چه میزان از خروج ارز جلوگیری می‌کند؟

عزلتی: مجموعه کامل محصولات زنجیره بالادستی صنایع نفت و گاز را اگر بخواهیم از یک شرکت خارجی تهیه کنیم حداقل ۲۰ تا ۵۰ میلیون دلار هزینه دربر دارد، که اگر همین محصولات بخواهد در کشور توسط این شرکت تهیه شود، نهایتاً ۵ تا ۶ میلیون دلار هزینه آن می‌شود که نسبت به نمونه خارجی ارقامی بسیار کمتر است و از خروج ارز از کشور، منابع دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی به صورت وسیعی جلوگیری می‌شود. مسئله حائز اهمیت دیگر این است که ارزش‌افزوده بسیار زیادی هم برای مملکت ایجاد می‌کند و این تجهیزات با توجه به کاربردش در صنایع نفت و گاز اگر به میزان یک درصد هم بتوانند برداشت نفت را افزایش دهند میزان بسیار زیادی درآمد نفتی عاید کشور می‌شود. این مسئله از اولویت‌های برنامه ششم توسعه و سیاست اقتصاد مقاومتی بوده است.

مشکلات صنایع دانش‌بنیان از کجا آب می‌خورد؟

آنا: صادرات به چه میزان سودآوری برای این شرکت دارد؟

عزلتی: به میزان بسیار زیادی سودآور است به دلیل اینکه این شرکت تک‌فروشی نمی‌کند و از طرفی بر روی بحث خدمات هم کار می‌کنیم که سودآوری زیادی برای شرکت دارد. البته این سودآوری برای اینکه مجموعه بتواند روی پای خود بایستد میزان زیادی از آن مستقیماً بر روی بخش تحقیق و توسعه در جهت به‌روز ماندن محصولات تولیدشده سرمایه‌گذاری می‌شود و اگر در صنایع دانش‌بنیان این سرمایه‌گذاری صورت نگیرد و محصولاتی جدید برای ارائه به بازار نداشته باشند، به‌سرعت بازار محصولات این شرکت‌ها اشباع می‌شود و از بسیاری از کشورهای سرمایه‌گذار در این حیطه عقب مانده و نمی‌توانند بازار را تأمین کنند.

آنا: تاریخچه کوتاهی از تأسیس این شرکت را بیان کنید؟

عزلتی: در زمان دانشجویی می‌دیدیم که بسیاری از دانشگاه‌ها این تجهیزات را با قیمت‌های سرسام‌آوری از کشورهای خارجی خریداری می‌کردند. در بسیاری از دانشگاه‌های دولتی تجهیزات شرکت‌های فرانسوی و آلمانی وجود دارند و طبق آماری که در این زمینه‌ دارم در نیمه اول دهه هشتاد بعضی از دانشگاه‌ها بیش از ده میلیون دلار محصولات این شرکت‌های خارجی را خریداری کردند و زمانی که می‌دیدیم این خریدها انجام می‌شود، به فکر افتادیم و با گروه‌های مکانیکی مشورت کردیم و فعالیت بخش صنعت را در کشور که به‌خوبی عمل می‌کند، نظاره‌گر بودیم و سعی کردیم ارتباط خوبی بین صنعت و دانشگاه ایجاد کنیم که در جهت آن اساتید و کسانیکه در دانشگاه صرفاً کارهای علمی انجام می‌دهند را به صنعت برگرداندیم و اعتماد آن‌ها را نسبت به این امر جلب کردیم که ابتدا با کارهایی کوچک در این زمینه آغاز شد و زمانی که موفق شدیم فروش خارجی را برای اولین بار انجام دهیم اعتماد بسیاری به‌سوی این شرکت جلب شد.

تحقیق و توسعه تنها راه ماندن در میدان رقابت است

آنا: محصولات جدیدی برای تولید در آینده مدنظر دارید؟ یا اینکه محصول جدیدی را تولید کرده‌اید؟

عزلتی: به‌طورکلی در مجموعه‌های دانش‌بنیان فعال در حوزه فناوری‌های سطح بالا، اگر بخش تحقیق و توسعه فعال نباشد، مطمئناً خیلی زود از دور خارج می‌شوند. اولین مسئله‌ موجود در این زمینه بهبود محصولات قبلی این شرکت است و همیشه جای به‌روزرسانی، هم به لحاظ نرم‌افزاری، هم سخت‌افزاری و اپراتوری وجود دارد. مسئله دیگر حائز اهمیت، این است که نه‌تنها از طریق مهندسی معکوس بلکه بر اساس اعلام نیاز یا وجود معضل در یک میدان نفتی یا در یک صنعت، محصولی را طراحی و تولید می‌کنیم که آن نیاز را پاسخگو باشد و هرساله دو یا سه محصول جدید را هم ارائه می‌دهیم. البته این شرکت از مرحله کپی کردن و مهندسی معکوس گذر کرده است.

آنا: این محصولات نمونه داخلی دارد؟ و مزیت آن نسبت به نمونه داخلی چیست؟

عزلتی: این شرکت اولین مجموعه‌ای بود که در این زمینه شروع به کار کرد، اما با بستری که در کشور وجود دارد چند شرکت دیگر هم در این حیطه مشغول به فعالیت شدند. مزیت محصولات این شرکت نسبت به نمونه داخلی روند همیشگی صادرات گسترده‌ آن‌ها به کشورهای مختلف است. در مورد مقایسه این محصول با نمونه‌های خارجی باید گفت در هر صورت کشورهای اروپایی در این زمینه سالیان سال است که فعال هستند و قسمتی بسیار قدیمی دارند و حمایت‌های بسیار قوی هم از آن‌ها صورت می‌گیرد. در این شرکت برای رقابت با شرکت‌های خارجی بر روی شخصی‌سازی محصولات و سفارشی‌سازی آن‌ها بر اساس نیاز مشتری و همچنین تفاوت قیمتی و خدمات‌دهی گسترده‌تر تمرکز می‌کنیم تا رضایتمندی مشتریان جلب شود.

کرونا و تحریم فرصت هستند نه محدودیت

آنا: کرونا را محدودیت و یا فرصت می‌دانید؟ همانطورکه می‌دانید کرونا جدای ذات منفی و شری که برای عالم دارد، خوشبختانه یا متأسفانه به نفع عده‌ای تمام شده است؟ این مسئله چگونه این شرکت را تحت تأثیر قرار داد؟

عزلتی: یکی از خاصیت‌های مجموعه‌های دانش‌بنیان این است که به علت وجود علم و فناوری می‌توانند خود را با هر شرایطی وفق دهند. در دوران کرونا مجموعه‌های فعال در حوزه شبکه و نرم‌افزارهای کامپیوتری توانستند خود را به سطح بالایی برسانند. لیکن مجموعه‌هایی مثل این شرکت اگر به‌صورت سنتی ادامه ‌می‌دادند همچون بسیاری از شرکت‌ها کنار می‌رفتند و خیلی شرایط بدی بود، هم قیمت نفت پایین آمده و هم شرایط کرونا باعث تعطیلی دانشگاه‌ها شده بود و عملاً کار عملیاتی انجام نمی‌شد و به این محصولات نیازی نبود. ولی این شرکت با علمی که داشت در شروع اولیه این بیماری به تولید محصولاتی در این زمینه همچون ماسک و وسایل ضدعفونی پرداخت تا بتواند بخشی از نیاز بازار را پاسخ دهد. سپس با کوچک کردن مقیاس فعالیت‌های خود دستگاه‌های ساده و معمولی‌تری تولید کرده تا خودمان را با شرایط به وجود آمده وفق دهیم و بر این باورم که کرونا، تحریم، جنگ و نبودن تحریم همه می‌تواند فرصت باشد، فقط این مهم است که آن مجموعه فکری کند تا بتواند با هر شرایطی خود را سازگار کند.

آنا: صندوق نوآوری و شکوفایی و معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری از این شرکت حمایتی به عمل‌آورده است؟

عزلتی: معاونت علمی و فناوری حمایت‌های بسیار مثبتی در این زمینه انجام داده است و همیشه با سرعتی بالا پاسخگو بوده‌ است.

امروزه شرکت‌هایی در حوزه دانش‌بنیان ورود کردند که آن پایه علمی و فناوری لازم را ندارند

اما از تسهیلات مالی و وام تا به امروز استفاده نکردیم. ولی در رویدادها و نمایشگاه‌ها به این مجموعه بسیار یاری رساندند. معاونت علمی تنها مجموعه‌ای است که رسالت خود را به‌درستی انجام می‌دهد.

آنا: به‌عنوان یک متخصص و فعال در عرصه اقتصاد دانش‌بنیان، وضعیت استارت‌آپ‌ها و اقتصاد دانش‌بنیان را در کشور رو به پیشرفت و یا روبه پسرفت می‌دانید؟

عزلتی: متأسفانه چند سالی است که موضوع کمیت شرکت‌های دانش‌بنیان مطرح‌شده است. درگذشته شرکت‌های دانش‌بنیان با تلاش بیشتر در این عرصه ورود پیدا می‌کردند. اما امروزه شرکت‌هایی در این حوزه ورود کردند که آن پایه علمی و فناوری لازم را ندارند، لیکن معاونت علمی سطح‌بندی شرکت‌های دانش‌بنیان را ایجاد کرده است که تا حدی این مشکل را برطرف می‌کند ولی بهتر است که در سیاست‌گذاری‌ها تا حدی به بحث کیفیت این شرکت‌ها هم پرداخته شود. همچنین بر این باورم که اساتید دانشگاه وقتی وارد این حوزه می‌شوند باید از فضای دانشگاه دور شوند و صنعت و دانشگاه با یکدیگر پیوند بیشتری خورده. عموماً تحقیقات دانشگاهی در حوزه تحقیق و توسعه هزینه‌های جدیدی را به مجموعه‌های صنعتی تحمیل می‌کند که شرکت‌های صنعتی عموماً از آن استقبال نمی‌کنند ولی تجربه‌های بسیار موفقی را در این عرصه تجربه کردیم.

آنا: سرمایه‌گذاری در صنایع دانش‌بنیان به چه نحوی است؟ و سرمایه‌گذاران آن خطرپذیری لازم را برای سرمایه‌گذاری در این حیطه دارند؟

عزلتی: خوشبختانه در مقیاس‌های استارت‌آپی و دانش‌بنیان یکی از موارد مثبت این است که سرمایه‌گذاری‌های سنگینی نمی‌طلبد. بسیاری از نمونه‌ها وجود دارند که صرفاً با گرفتن تسهیلات از ارگان‌های مربوطه و با روندی آهسته و روبه‌جلو به توفیقات مهمی دست‌ یافته‌اند. البته سرمایه‌گذاری‌های خوبی هم در این حیطه شده است و سرمایه‌گذار با نگاه به مدیریت، استراتژی بازار، خطرپذیری در آن شرکت و تعامل صنعت و دانشگاه در آن مجموعه نسبت به سرمایه‌گذاری در این حوزه ترغیب می‌شود.

ارگان‌های دولتی می‌خواهند «کرکره دانش‌بنیان‌ها را پایین بکشند»

آنا: اگر بخواهید مقایسه‌ای بین اقدامات دو دولت دوازدهم و سیزدهم در عرصه اقتصاد دانش‌بنیان انجام دهید، این مقایسه را چگونه می‌بینید و چه نتیجه‌ای از آن حاصل می‌کنید؟

عزلتی: یکی از دغدغه‌های معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری درگیری با سازمان‌های دولتی است که به دنبال سنگ‌اندازی و جلوگیری از فعالیت این شرکت‌ها هستند و به اصطلاح می‌خواهند «کرکره این شرکت‌ها را پایین بکشند» و تمام تلاش معاونت علمی این است که چنین اتفاقی نیفتد. این شرکت‌ها قوانین مالیاتی و گمرکی بسیار خوبی دارند که متأسفانه با سنگ‌اندازی ارگان‌های دولتی در این حوزه همچون اداره‌های مالیات شهرستان‌ها روبه‌رو می‌شوند. علت این مشکلات این است که در هر فضایی که فرصت ایجاد می‌شود سوءاستفاده هم به وجود می‌آید. شاید عده‌ای برای یک فرار مالیاتی، از فرصت دانش‌بنیان شدن استفاده می‌کنند و ساختار درستی هم برای برخورد با این قضیه به وجود نیامده و خشک و تر باهم می‌سوزند. مخصوصاً این مسئله در شهرستان‌ها به‌مراتب مشکل‌آفرین‌تر است. با این‌ وجود چشم‌انداز روشن است چون با توجه به تحریم‌ها و جامعه تحصیل‌کرده‌ای که داریم در کشور به وجود این عرصه نیازمندیم و به فرهنگ‌سازی قوی‌تری در صداوسیما و سایر ارگان‌های مربوطه احتیاج داریم. دولت سیزدهم هم با توجه به انتصابات درستی که در این زمینه انجام داده و همچنین به ترکیب مدیریتی سازمان‌هایی همچون معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری که در این عرصه بسیار درست عمل کردند، دست نزده است می‌تواند بسیار موفق باشد.

انتهای پیام/پ