برگزیده جایزه مصطفی(ص) در تلاش برای ریشه‌کنی کرونا/ کاشف مسلمان واکسن کووید-۱۹ کیست؟

 گروه فناوری خبرگزاری آنا، اوگور شاهین، دانشمند ترکیه‌ای‌تبار، اولین فردی بود که میان دانشمندان جهان به واکسن کرونا با موفقیت بالایی دست یافت. واکسنی که با فناوری پیشرفته mRNA یا میکرو-آر.ان.ای پیام‌رسان  ساخته شده و اولین واکسن با استفاده از این فناوری است که  شاهین، تحقیقات روی آن را بیش از یک دهه قبل و با تاسیس شرکت تحقیقاتی بایوان‌تک  آغاز کرده بود.

وی سال گذشته برای طراحی و ارزیابی بالینی واکسن‌های درمانی ضد سرطان بر پایه mRNA بر اساس جهش‌های بیماری در هر بیمار، شایسته دریافت  جایزه مصطفی(ص) شد که هر دو سال یک بار به دانشمندان و پژوهشگران مسلمان برای قدردانی از تحقیقات و مطالعات کاربردی در مرزهای دانش اعطا می‌شود.

جایزه مصطفی(ص) با اخذ مصوبه کمیته علم و فناوری سازمان همکاری‌های اسلامی (کامستک) در سال ۹۵، با قوتی بیش از پیش زمینه‌ساز همکاری و توسعه علمی و فناوری در جوامع اسلامی را پیگیری می‌کند. چهارچوب جایزه مصطفی(ص)، پس از بررسی ۳۰۰ جایزه برجسته علمی و فناوری بین‌المللی و تمرکز به نیاز جهان اسلام شکل گرفت.

این جایزه که نشریه علمی ساینس آن را نوبل اسلامی می‌خواند بر محور شناسایی و الگوسازی برترین‌های علم و فناوری جهان اسلام است و نامزد‌های آن نیز از دانشمندان جهان اسلام انتخاب می‌شوند. در کنار اعطای مدال مصطفی(ص) و لوح تقدیر، به برگزیدگان جایزه مصطفی(ص) هدیه ویژه نقدی نیز تعلق می‌گیرد که از راه وقف دارایی‌های اشخاص نیک‌اندیش حقیقی و حقوقی شامل مؤسسات بزرگ اقتصادی، سرمایه‌گذاران و علاقه‌مندان به رشد علمی از ملیت های مختلف تأمین می‌شود.

جایزه مصطفی(ص) در چهار حوزه علم و فناوری ارتباطات و اطلاعات، علم و فناوری زیستی و پزشکی، علم و فناوری نانو و کلیه زمینه‌های علم و فناوری به برگزیدگان اهدا می‌شود. اوگور شاهین به همراه علی خادم‌حسینی به طور مشترک برگزیده سومین دوره جایزه مصطفی(ص) در حوزه علم و فناوری زیستی و پزشکی شناخته شد. 

از تحقیقات در دانشگاه تا تأسیس شرکت پژوهشی

شاهین طی چند روزی که برای شرکت در مراسم اعطای جایزه از ۱۸ تا ۲۰ آبان در تهران حضور داشت در نشست تبادل تجربیات علم و فناوری (استپ) نیز شرکت کرد و گفتگوهای مؤثری با دانشجویان، پزشکان و دانشمندان داشت.

 شاهین در آیین اعطای جایزه مصطفی(ص) که ۲۰ آبان ۹۸ در تالار وحدت برگزار شد، گفت: فرصت خوبی برای ارتباط با محققان، استادان و دانشجویان جهان اسلام بود و گفتگوهای خوبی داشتیم و دوستان جدیدی به شبکه  همکاران اضافه شد.

وی همچنین در ششمین نشست استپ، از تولید واکسنی شخصی‌سازی شده برای سرطان تا تولید اولین تراشه عصبی در جهان و همچنین مورد تحقیقات در شرکت بیو‌ان تک در دانشکده علوم پزشکی دانشگاه تهران توضیحاتی ارائه کرد: مسیر توجه ما به آنتی‌بادی‌ها جلب شد اما هزینه‌ها به اندازه‌ای زیاد بود که دانشگاه توان تامین آن را نداشت، بنابراین شرکتی تاسیس شد و ۲۰ میلیون دلار حمایت مالی برای آن جذب کردیم، چند سال بعد توانستیم آنتی‌بادی را تولید کرده و توسعه دهیم که تحقیقات بالینی نشان داد بهتر از شیمی‌درمانی عمل می‌کند.

وی با تأکید بر اینکه سرطان در هر فرد شکل متفاوتی دارد گفت: به‌سختی می‌توان همه بیماران سرطانی را با یک دارو درمان کرد، به همین دلیل به سمت استفاده از اطلاعات ژنتیکی هر فرد برای تولید دارو رفتیم و همچنین توانستیم واکسن شخصی‌سازی شده برای سرطان بیابیم.

اوگور شاهین؛ پزشکی متعهد و دانشمندی با اخلاق

 اوگور شاهین دانشمندی که این روزها رسانه‌ها به‌درستی به وی و روند تحقیقاتش توجه نشان می‌دهند، پزشکی متعهد و با اخلاق است که همراه با یک گروه تحقیقاتی و همسرش اوزلم تورچی توانسته بعد از تحقیقاتی طولانی‌مدت روی فناوری آر.ان.ای پیام‌رسان در وقت ضرورت از آن برای توسعه واکسن کرونا استفاده کند.

دانشمندی که خدیجه عالیشاه، دانشجوی ایرانی مقطع دکتری زیست‌فناوری که دو سال برای فرصت تحقیقاتی در آزمایشگاه  شاهین کار کرده در موردش می‌گوید: در اولین ملاقات با  شاهین خیلی اضطراب داشتم که شاید دانش من کافی نباشد ولی برخورد خیلی آرام و صمیمانه‌ای با من داشتند که اعتماد به نفس من را برای ارائه نتایجم بالا برد. بعد از آن هم همیشه دانشجویان را تشویق به تلاش و مطالعه می‌کردند.

به گفته وی؛ حتی وقتی آزمایش‌ها با شکست مواجه می‌شد، شاهین می‌گفت کار علمی همین است و آزمون و خطا جزیی از کار است. پشتکار  شاهین و همسرش در کار علمی واقعا مثال‌زدنی  است . همسر شاهین به عنوان خاطره‌ای نقل می‌کرد در دورانی که تازه کار علمی را شروع کرده بودیم، برای اینکه از سرمایه‌داران آلمانی برای کار خود کمک بگیریم با آنها در همه جا حتی در مدت کوتاهی مثلا در آسانسور صحبت می‌کردیم تا آنها را راضی به حمایت مالی  کنیم. 

تولید واکسن کرونا بر اساس فناوری که برای درمان سرطان توسعه یافته بود

شیوع ویروس کرونا در آخرین ماه سال میلادی گذشته از چین (نوامبر ۲۰۱۹ و آذر ۱۳۹۸) و همه‌گیری آن در سراسر جهان از ابتدای سال جدید میلادی بر همه فعالیت‌ها از جمله فعالیت‌های حوزه علمی و تحقیقاتی نیز اثر گذاشت اما محققان باید راه درمانی برای خروج از این بحران می‌یافتند. اوگور شاهین از ژانویه ۲۰۲۰ و قبل از اینکه اروپا درگیر همه‌گیری این بیماری شود، متوجه مخاطره پیش‌رو شد و از آنجایی که در گذشته روی فناوری تولید واکسن با استفاده از ام.‌آر.ان.ای کار کرده بود، احساس کرد می‌تواند با گروه همراهش واکسنی را برای جلوگیری از ابتلا به کرونا توسعه دهد که نسل چهارم واکسن‌ها نام گرفته است. 

اولین نسل واکسن‌ها، ویروس کامل بود که غیرفعال شده یا بخشی از ویروس که بعد از تزریق منجر به واکنش ایمنی­‌زایی در بدن می‌شد. نسل بعدی واکسن از فناوری‌های تولید پروتئین نوترکیب استفاده می‌کردند که بخشی از ویروس در بدن باعث ایجاد واکنش ایمنی می‌شود. نسل سوم واکسن‌ها دی.ان ای‌پایه (DNA) هستند؛ این واکسن‌ها ژن تولید آنتی‌ژن را به بدن منتقل می‌کنند و سلول‌های بدن، آنتی‌ژن را بدون وارد کردن ویروس به بدن تولید می‌کنند. نسل آخر که نسل چهارم واکسن به شمار می‌آید و تاکنون واکسنی بر این اساس ساخته نشده با استفاده از ام‌.آر.‌ان.‌ای تولید می‌شوند. 

در این روش به جای اینکه ژن سلول بدن دستکاری شود که می‌تواند باعث بروز عوارض خطرناک شود و حتی سرطان‌زایی آن هم اثبات شده، ام.‌آر.ان.‌ای به‌عنوان پیام‌رسان در ریبوزوم سلول موجب تولید آنتی ژن ویروسی با عوارض کمتر و سرعت بالاتر می‌شود. 

خبر تحقیقات  شاهین روی این واکسن کمی بعد رسانه‌ای شد و روزنامه انگلیسی فایننشال تایمز، اول فروردین ۱۳۹۹ (۲۰ مارس ۲۰۲۰) خبر آزمایش حیوانی واکسن کرونا را منتشر کرد. خبری که بعدها در رسانه‌های داخلی نیز منعکس شد و با اخباری مانند اجازه انجام کارآزمایی‌های بالینی انسانی تایید شد.

 شاهین نهم خرداد ۹۹ با حضور مجازی در هفتمین نشست استپ که به موضوع کرونا اختصاص داشت و با حضور تعداد زیادی از دانشمندان جهان اسلام از کشورهای مختلف برگزار شد، خبر کارآزمایی‌های بالینی را تایید کرد و گفت: واکسن کووید-19 تا اواسط مرداد در دسترس است.  آنتی‌ژنی که از ویروس می‌آید را کدگذاری و فرموله کردیم تا به بدن انسان تزریق کنیم. واکسن می‌تواند به صورت تزریق عضلانی باشد. ویژگی این واکسن، امکان تولید سریع آن است. واکسن‌ها بسیار ایمونولوژیک هستند و عوارض جانبی چندانی نیز ندارند. روش بعدی  برای طراحی واکسن استفاده از مقیاس‌های کوچک و اختصاصی برای طراحی است زیرا به عنوان آنتی ژن می‌توانند سلول‌های ایمنی را فعال کنند.

موفقیت شاهین پیش از بقیه محققان و امید به بازگشت به زندگی عادی

در حالی که با پایان قرنطینه در اواخر بهار ۹۹ در بسیاری کشورها و شروع تابستان، روند موارد ابتلا و مرگ و میر بر اثر بیماری در حال افزایش بود، شاهین و دیگر محققان با سرعت روی توسعه واکسن کار می‌کردند.

رسول دیناروند، رئیس گروه علم و فناوری زیستی و پزشکی جایزه مصطفی(ص)، شهریورماه 99 در سومین نشست ترویج علم بنیاد مصطفی(ص) در مورد تحقیقات و روند توسعه واکسن‌های مختلف کرونا توضیح داد و گفت: هفت واکسن وارد فاز سوم مطالعات بالینی شده‌ است که اگر نتیجه این مرحله از تحقیقات نیز مثبت باشد، فرآورده، مجوز ورود به بازار را می‌یابد. دستگاه‌های نظارتی همزمان با توسعه واکسن در حال نظارت بر روند توسعه آن در این شرکت‌ها هستند، به همین دلیل منتظر نمی‌مانند تا پرونده واکسن کامل تمام شود و بعد تایید را آغاز کنند و پیش‌بینی کرده بود این واکسن‌ها با پایان مرحله سوم کارآزمایی بالینی قبل از پایان سال ۲۰۲۱ یعنی در نوامبر یا دسامبر ۲۰۲۱ (آبان و آذر ۱۴۰۰) تاییدیه بگیرند.

اما قبل از پایان سال جاری میلادی و در حالی که میزان موارد ابتلا با شروع فصل سرما در بسیاری کشورها از جمله ایران چند برابر شده است، ۲۰ آبان (۹ نوامبر) اولین خبر از داده‌های کارآزمایی بالینی واکسن توسعه یافته توسط پروفسور شاهین منتشر شد. طبق این گزارش نتیجه این کارآزمایی‌ها ۹۵ درصد موفقیت‌آمیز بوده است. حالا این واکسن باید تاییدیه‌های لازم را برای توزیع از سازمان بهداشت جهانی دریافت کند و به گفته شاهین در صورتی که این امر در یک ماه پایان سال جاری میلادی روی دهد، امکان توزیع واکسن در همین مدت زمان و تا قبل از سال ۲۰۲۱ وجود دارد.

انتهای پیام/4021/پ