6 پیشنهاد برای توسعه اقتصاد دریا محور/ بهره‌برداری مناسبی از ظرفیت مناطق دریایی نشده است

به گزارش خبرنگار حوزه آموزشی و پژوهشی گروه دانشگاه خبرگزاری آنا، با توجه به شرایط کنونی کشور و توسعه با عدم اتکا به فروش نفت، تأکید بر عبور از اقتصاد تک‌محصولی و کاهش تدریجی تأثیر صادرات نفت بر بودجه کشور باید بر حوزه‌های دیگری از جمله دریا، صنعت، معدن، کشاورزی و... تمرکز کرد.

دریا به‌عنوان یکی از حوزه‌های مهم می‌تواند محور اقتصاد ایران اسلامی باشد. اقتصاد دریا محور به معنای استفاده از منابع آبی شامل اقیانوس‌ها، دریاها، دریاچه‌ها سواحل و جزایر برای رشد اقتصادی و بهبود وضعیت معیشتی مردم است.

دریا، دارایی عظیم راهبردی و استراتژیک ایران است که دارای سواحل مناسب در این زمینه است. در این راستا رهبر معظم انقلاب بارها گفتمان اقتصاد دریا محور را مطرح فرموده‌اند تا این موضوع خود را در سیاست‌های کلی نظام جمهوری اسلامی ایران نشان دهد.

اساتید دانشگاه برای تسهیل در راه‌های پی بردن به توانایی‌های دریا می‌توانند نقش بسزایی در حوزه اقتصاد دریا محور ایفا کنند. در همین راستا با مسعود مرادی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه اقیانوس‌شناسی و هواشناسی و مسئول گروه علمی اقتصاد دریا محور بسیج اساتید دانشگاه‌های تهران به گفتگو نشسته‌ایم که در ادامه می‌خوانید.

اقتصاد دریا محور چیست؟

آنا: اقتصاد دریا محور چیست و چه اهدافی را دنبال می‌کند؟

مرادی: اقتصاد دریا محور و اقتصادی که بر پایه منابع و صنایع دریایی بنا گذاشته شده است، در اصل استفاده پایدار از منابع گستره‌های آبی دریایی ، اقیانوسی و جزایر برای رشد اقتصادی، بهبود معیشت، اشتغال‌زایی و توسعه صنعتی کشور است.

60 درصد ارزش منبع دریایی، آبزی‌پروری و شیلات است

حوزه فعالیت اقتصاد آبی شامل فعالیت‌های سنتی مرتبط با دریا مانند شیلات، گردشگری، حمل ونقل، کشتی‌سازی و منابع زیر سطحی است. همچنین صنایع نوظهور مانند آبزی‌پروری، بیوتکنولوژی، انرژی‌های تجدیدپذیر و منابع غذایی جدید نیز از دیگر فعالیت‌های اقتصاد آبی محسوب می‌شود. در حال حاضر ارزش منابع دریایی قابل استحصال با فناوری‌های موجود در کل دنیا بیش از 25 تریلیون دلار تخمین زده می‌‌شود که در این میان آبزی‌پروری و شیلات حدود 60 درصد آن را به خود اختصاص داده‌اند.

بیش از 80 درصد شهرهای بزرگ جهان در مناطق ساحلی قرار دارند

حدود دو سوم جمعیت جهان در محدوده 60 کیلومتری مرزهای دریایی زندگی می‌کنند و بیش از 80 درصد شهرهای بزرگ جهان در مناطق ساحلی قرار دارند. بنابراین می‌توان به جرئت گفت مناطق ساحلی دنیا قطب‌های تجاری شناخته شده بین‌المللی هستند و سهم عمده‌ای در تولید ناخالص کشورها دارند. در سال 2014 حدود 3.5 میلیون نفر در کشورهای اتحادیه اروپا در مناطق ساحلی مشغول به فعالیت‌های اقتصادی بوده‌اند.

ایران 10 درصد از تولید ناخالص ملی را از دریا تأمین می‌کند

آنا: وضعیت فعلی کشور در بهره‌برداری از منابع دریایی چگونه است؟

مرادی: جمهوری اسلامی ایران حدود 200 هزار کیلومتر مربع آب‌های سرزمینی و حدود 5 هزار و 800 کیلومتر مرز آبی دارد. مرزهای آبی کشور حدود 40 درصد مرزهای کشور را تشکیل می‌دهد که علاوه بر بهره‌برداری اقتصادی، مسائل امنیتی را نیز در این حوزه باید در اولویت قرار داد.

در حال حاضر بسیاری از کشورهای جهان سهم عمده‌ای از تولید ناخالص ملی خود را از دریا تأمین می‌کنند. در این میان ویتنام و بعد چین در بالاترین آمار با بیش از 50 درصد، در صدر قرار دارند. ایران نیز حدود 10 درصد از تولید ناخالص ملی خود را از دریا تأمین می‌کند که با توجه به پتانسیل‌های موجود در کشور، رقم پایینی است. ایران حدود یک درصد اقتصاد دریایی دنیا را بدون احتساب منابع نفتی و گازی و حدود 2.5 درصد با احتساب این منابع به خود اختصاص داده است.

این در حالی است که از نظر پتانسیل موجود در اختیار کشور، ایران از بین 184 کشور در رتبه چهلم قرار دارد، در صورتی که از نظر کسب درآمد در رتبه‌های پایین بوده و بیشترین فعالیت‌های اقتصادی در عرصه سواحل کشور در محدوده شهرهای بزرگ ساحلی است. به غیر از آن، عمده مناطق بهره‌برداری شده سواحل جنوبی کشور محدود به تأسیسات نظامی و بندری است و در مجموع بیش از 5 درصد کل سواحل را به خود اختصاص می‌دهد. در واقع عمده مناطق ساحلی کشور مورد استفاده و بهره‌برداری قرار نگرفته است.

ایران ظرفیت بالایی در حوزه تجاری، شیلات و حمل‌ونقل دارد

در سواحل جنوبی کشور با 5 هزار کیلومتر خط ساحلی، چهار استان با 190 شهر و بیش از 129 هزار روستا قرار دارد که ظرفیت بسیار بالایی در حوزه تجاری، گردشگری، شیلات، صنایع و حمل ونقل است. مناطق ساحلی کشور و جزایر حدود 24 درصد کل مساحت کشور را دربردارند و حدود 6.2 درصد از کل جمعیت کشور را در خود جای داده‌اند. توزیع جمعیتی در سواحل جنوبی و شمالی کشور بسیار نامتوازن بوده و در شمال کشور با اشباع جمعیتی و در جنوب کشور با خالی شدن بخش وسیعی از سواحل روبرو هستیم.

از ظرفیت سواحل دریایی بهره‌برداری مناسب نشده است

بنابراین می‌توان گفت با وجود منابع عظیم و ظرفیت‌های بسیاری که در سواحل و مناطق دریایی کشور داریم، اما بهره‌برداری مناسبی نشده است، در حالی که ظرفیت‌های بالایی برای توسعه اقتصادی کشور در این مناطق وجود دارد.

6 پیشنهاد برای توسعه اقتصاد دریایی کشور

آنا: چه برنامه‌هایی برای توسعه اقتصاد دریایی کشور پیشنهاد می‌کنید؟

مرادی: با توجه به شرایط خاص اقتصادی کشور و تحریم‌های پیش رو، مهم‌ترین موضوع در اقتصاد کشور عدم اتکا به فروش نفت است. در خصوص بهره‌برداری از منابع دریایی و کسب نتیجه در کوتاه‌ترین زمان، موارد زیر پیشنهاد می‌شوند:

1) مدیریت و توسعه صنایع آبزی‌پروری و توسعه برنامه‌های ماهی در قفس به‌منظور دستیابی به یک برنامه پایدار و مراقبت از صنایع مرتبط موجود تا رسیدن به یک سطح اطمینان خاص از لحاظ درآمدزایی و پایدار ماندن کسب‌وکارهای کوچک مرتبط

2) رسیدگی به محیط زیست دریاها و پیشگیری از تهدیدات پیش رو به‌منظور رونق دادن صنایع و گردشگری در حوزه دریاها. همچنین پاک نگه داشتن محیط‌های دریایی عاملی برای رسیدن به توسعه پایدار و بهره‌برداری از منابع نوین دریایی مانند انرژی‌های نوین و بیوتکنولوژی دریایی می‌شود.

3) در اولویت قرار دادن برنامه‌های بهره‌برداری و توسعه‌ای کلیدی مانند گردشگری، حمل ونقل دریایی و منابع دور از ساحل

4) ایجاد ظرفیت‌های لازم با استفاده از پشتیبانی‌های دولتی برای مدیریت منابع دریایی و توسعه زیرساخت‌های مبتنی بر منابع طبیعی مانند جنگل‌های حرا

5) حمایت از کسب‌وکارهای کوچک در مناطق ساحلی مرتبط با منابع و صنایع دریایی

6) حضور گسترده و بهره‌برداری از منابع دور از ساحل توسط صاحبان صنایع بزرگ و واگذاری منابع و صنایع نزدیک ساحل و آب‌های سرزمینی به کارآفرینان و کارگاهای صنعتی کوچک

نقش جزایر در اقتصاد دریا محور چیست؟

آنا: جزایر در اقتصاد دریا محور چه نقشی دارند؟

مرادی: جزایر کوچک مانند کیش و هندورابی، قابلیت‌ و ظرفیت‌های فوق‌العاده‌ای در محدوده دریایی کشور دارند. قرارگیری این جزایر در قلب آب‌های سرزمین کشور می‌تواند به‌عنوان ترمینال‌هایی برای ارائه خدمات و فعالیت‌های لجستیک دریایی و یکی از بهترین الگوهای توسعه صادراتی باشد. از طرف دیگر با توسعه مناطق آزاد در این جزایر، راه برای ارتباطات و تجارت بین‌المللی تسهیل شده و از طرف دیگر رقابت‌پذیری کشور را در بهره‌وری منابع دریایی در رقابت با کشورهای منطقه تسهیل می‌کند.

در حال حاضر، تعداد اندکی از جزایر کوچک مورد بهره‌برداری قرار گرفته‌ است. این جزایر با توجه به ظرفیت‌ و قابلیت‌های بی‌بدیلی که دارند می‌توانند نقش عمده‌ای در تبادلات اقتصادی کشور داشته باشند. به‌نظر می‌رسد وقت آن رسیده است که جزایر در برنامه‌های راهبردی و نظام بودجه‌ریزی کشور به‌طور خاص مورد توجه قرار بگیرد.

8 فرصت برای استفاده از ظرفیت مناطق ساحلی کشور

آنا: چه فرصت‌هایی در مناطق ساحلی کشور وجود دارد؟

مرادی: فرصت‌های بسیاری در مناطق ساحلی کشور وجود دارند. با توجه به توانمندی‌های صنعتی و اقتصادی کشور، بهترین راهکارهایی که در این خصوص پیشنهاد می‌شود، عبارتند از:

1) توسعه صنایع نفتی و پتروشیمی در مناطق ساحلی توسعه‌نیافته به‌منظور توسعه ترمینال‌های صادراتی

2) فرآهم کردن نقل و انتقالات فرآورده‌های صنعتی و انتقال انرژی به کشورهای همجوار

3) توسعه و ساخت ترمینال‌های صادراتی پشتیبان در مناطق ساحلی دور از دسترس

4) توسعه و احداث بنادر بزرگ چندمنظوره در سواحل شهرهای کوچک مانند جاسک

5) توسعه زیرساخت‌های گردشگری در سواحل توسعه‌نیافته و دارای پتانسیل‌ طبیعی مانند چابهار و بوشهر

6) توسعه صنایع کوچک و چندمنظوره در سواحل

7) توسعه صنایع و بنادر بزرگ در همجواری مرزهای دریای عمان و پاکستان برای ارتباط و تبادلات تجاری با کشورهای بزرگ

8) گسترش مناطق آزاد در حوزه آب‌های سرزمینی دور و توسعه‌نیافته

انتهای پیام/4118/