نن

نفقه چیست؟؟/ نفقه به کدام زنان تعلق میگیرد؟!

امیرحسین صفدری پژوهشگر و محقق علم حقوق

نفقه در لغت به معنی پرداخت هزینه های اساسی زندگی زن و فرزندان توسط شوهر می باشد، به بیان ساده تر یعنی با ازدواج کردن مرد باید به زن و فرزندان خود نفقه بدهد این مسله نمی تواند برعکس رخ بدهد یعنی این که زن به شوهر خود نفقه پرداخت نمی کند. در علم حقوق پس از عقد نکاح حقوق و تکالیفی برای زن و مرد به وجود می آید که از جمله این حقوق برای مردان در عقد نکاح دائم دادن نفقه به همسر و فرزندان می باشد.

نکته مهمی که باید به آن توجه کرد این است که اگر زنی از شوهر خود تمکین نکند ناشزه محسوب می شود و به او مطابق قانون نفقه تعلق نمی گیرد. قانونگذار ما در ماده 1107 قانون مدنی نفقه را اینگونه تعریف می کند: نفقه عبارت است از همه‌ی نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن از قبیل مسکن، البسه، غذا، اثاث منزل و هزینه‌های درمانی و بهداشتی و خادم در صورت عادت یا احتیاج، به واسطه‌ی نقصان یا مرض. و قانونگذار در ماده 1108 قانون مدنی در خصوص عدم پرداخت نفقه به زن ناشزه می گوید: هر گاه زن بدون مانع مشروع از ادای وظایف زوجیت امتناع کند مستحق نفقه نخواهد بود.

نفقه هر فردی متفاوت از فرد دیگر می باشد بطور مثال نفقه یک زن پزشک با نفقه زنی که مدرک تحصیلی دیپلم دارد متفاوت می باشد البته این یکی از ملاک های تعیین میزان نفقه برای زن می باشد ملاک های دیگری که توسط دادگاه مورد بررسی قرار می گیرد شامل: شان و منزلت خانوادگی زن از لحاظ اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و... می باشد به زبان خیلی ساده هر چه شان و منزلت زن بالاتر باشد به همان میزان نفقه بیشتری از مرد می تواند دریافت کند که تشخیص میزان دقیق نفقه با دادگاه می باشد.

نفقه فقط در عقد نکاح دائم پیش بینی شده است بطوری که قانونگذار ما در ماده 1106 قانون مدنی به صراحت می گوید: در عقد دائم نفقه‌ی زن به عهده شوهر است. این نکته را باید بگویم که در نکاح موقت نفقه در صورتی به زن داده می شود که نفقه شرط ضمن عقد نکاح موقت شده باشد وگرنه به زن در نکاح منقطع نفقه تعلق نمی گیرد. در رابطه با حقوق مالی زن و شوهر باید بگویم هر دو دارای استقلال مالی می باشند، تا جایی که در ماده 1118 قانون مدنی قانونگذار در خصوص استقلال مالی زن می گوید: زن مستقلاً می‌تواند در دارایی خود هر تصرفی را که می‌خواهد بکند.

باید این نکته مهم را هم گفت که در ماده 30 قانون حمایت خانواده قانونگذار به جهت حمایت مالی از زنان می گوید: در مواردي كه زوجه در دادگاه ثابت كند به امر زوج يا اذن وي از مال خود براي مخارج متعارف زندگي مشترك كه برعهده زوج است هزينه كرده و زوج نتواند قصد تبرع زوجه را اثبات كند، مي‌تواند معادل آن را از وي دريافت نمايد. این مسله ای که قانونگذار بیان می کند به زبان ساده تر یعنی این که اگر زن برای خانه وسیله ای بخرد که راضی نباشد و یا به اجبار شوهر از پول خود این وسلیه را خریده باشد زوجه می تواند پولی که بابت آن وسیله پرداخت کرده است را از شوهر خود مطالبه کند.

در مطالبه نفقه یک نکته مهمی که وجود دارد این است که نفقه زن در مقایسه با نفقه اقارب مقدم تر می باشد یعنی زن می تواند مطابق ماده 1206 قانون مدنی نفقه گذشته خود را هم از مرد مطالبه کند بطوری که در این ماده قانونگذار بیان می کند: زوجه در هر حال می‌تواند برای نفقه‌ی زمان گذشته خود اقامه دعوا نماید و طلب او از بابت نفقه‌ی مزبور طلب ممتاز بوده و در صورت افلاس یا ورشکستگی شوهر، زن مقدم بر غرما خواهد بود ولی اقارب فقط نسبت به آتیه می‌توانند مطالبه‌ی نفقه نمایند.

نفقه ندادن به زن دارای ضمانت اجرای حقوقی و کیفری می باشد، بطوری که در ماده 1111 قانون مدنی قانونگذار بیان می کند: زن می‌تواند در صورت استنکاف شوهر از دادن نفقه به محکمه رجوع کند. در این صورت محکمه میزان نفقه را معین و شوهر را به دادن آن محکوم خواهد کرد. این نکته مهم را باید بگویم که دادن نفقه به زن مشروط به فقیر بودن یا ثروتمند بودن زن نیست و شوهر تحت هر شرایطی حتی ثروتمند بودن زن باید به همسرش نفقه بدهد.

در خصوص ضمانت اجرای کیفری عدم پرداخت نفقه در ماده ۵۳ قانون حمایت خانواده مصوب سال 1391 قانونگذار ما به صراحت بیان می کند:  هركس با داشتن استطاعت مالي، نفقه زن خود را در صورت تمكين او ندهد يا از تأديه نفقه ساير اشخاص واجب النفقه امتناع كند به حبس تعزيري درجه شش محكوم مي شود. تعقيب كيفري منوط به شكايت شاكي خصوصي است و درصورت گذشت وي از شكايت در هر زمان تعقيب جزائي يا اجراي مجازات موقوف مي شود. در تبصره این ماده بیان شده: امتناع از پرداخت نفقه زوجه اي كه به موجب قانون مجاز به عدم تمكين است و نيز نفقه فرزندان ناشي از تلقيح مصنوعي يا كودكان تحت سرپرستي مشمول مقررات اين ماده است.

در صورتی عدم پرداخت نفقه توسط مرد، زوجه اگر این مسله را در دادگاه اثبات کند و حکم به دادن نفقه علیه مرد صادر شود و زوج همچنان نفقه را پرداخت نکند، زوجه می تواند به استناد ماده 1129 قانون مدنی تقاضای طلاق کند بطوری که قانونگذار ما به صراحت در این ماده می گوید: در صورت استنکاف شوهر از دادن نفقه و عدم امکان اجرای حکم محکمه و الزام او به دادن نفقه، زن می‌تواند برای طلاق به حاکم رجوع کند و حاکم شوهر را اجبار به طلاق می‌نماید. همچنین است در صورت عجز شوهر از دادن نفقه.

در پایان باید این نکته مهم را در خصوص نفقه بگویم که نفقه زنی که مطلقه رجعیه می باشد و نفقه زن آبستن که در عده فسخ نکاح یا طلاق بائن می باشد مطابق با ماده 1109 قانون مدنی بر عهده شوهر می باشد بطوری که قانونگذار می گوید: نفقه‌ی مطلقه‌ی رجعیه در زمان عده بر عهده‌ی شوهر است مگر این که طلاق در حال نشوز واقع شده باشد لیکن اگر عده از جهت فسخ نکاح یا طلاق بائن باشد زن حق نفقه ندارد مگر در صورت حمل از شوهر خود که در این صورت تا زمان وضع حمل حق نفقه خواهد داشت.