همنشینی دلپذیر سازها برای کربلایی‌شدن دل‌ها در «نی‌نوا»/ آلبوم ماندگار حسین علیزاده یادآور مظلومیت سیدالشهدا(ع) است +فیلم

 گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری آنا، سید مرتضی حسینی ـ قیام امام حسین (ع) و حادثه عاشورا آن‌قدر دارای عمق، گستره و زوایای فکری و عاطفی است که می‌تواند از مسیرهای گوناگون دل‌ها را متوجه خود سازد.

یادآوری و تذکر مدام این حادثه دوران‌ساز در پس ذهن همه ایرانیان با خاطرات، نواها، اشعار، هنرهای گوناگون و حتی رنگ و طعم و عطرها و بوهایخاصی آمیخته شده است. گاه حتی دیدن یک کتیبه پارچه‌ای قدیمی، شنیدن برشی کوتاه از روضه‌ای خاطره انگیز و یا بوی آشنای اسفند روی ذغال و عطر دلنشین غذای نذری که با صدای طبل و سنج ترکیب می‌شود این خاطره را زنده می‌کند. در این میان برخی نواها نیز هستند که با شنیدن آن، دل‌ها بی‌مقدمه و تشریفات روانه دشت تفتیده کربلا می‌شود.

 نواهایی که خاطره می‌سازند

این همان اتفاقی است که با شنیدن نواهای خاطره‌انگیز دیگر هم رخ می‌دهد؛ شنیدن موسیقی سریال امام علی(ع) ساخته ماندگار استاد فرهاد فخرالدینی به شکلی همزمان یادآور عظمت، حکت و مظلومیت حضرت امیرالمومنین علی (ع) است.«ای ایران» روح الله خالقی با صدای غلامحسین بنان غرور زخمی اما همچنان زنده و سربلند ایرانیان در گذر از قرن‌ها و حوادث تاریخی را یادآور می‌شود. زمزمه «ممد نبودی ببینی» غلامعلی کویتی‌پور و حسین فخری یادآور حماسه فتح خرمشهر است و «ایران ایران» رضا رویگری خاطره روزهای خونین بهمن 57 را زنده می‌کند.

آری، نواها و آواها، گاه علاوه بر ویژگی‌های هنری، یک هویت مشترک را در پس ذهن مخاطبان شکل می‌دهند. نواهایی که با شنیدن آن، بلادرنگ یک واقعه یا مفهوم در ذهن شنونده ایجاد می‌شود.

قطعات آلبوم «نی نوا» ساخته حسین علیزاده نیز در همین قالب می‌گنجد. آلبومی که در پاییز سال 1362 منتشر شد و پس از پخش چندباره از رادیو و تلویزیون در ایام محرم، به عنصری جدایی ناپذیر از موسیقی آئینیمحرم بدل شد.

خالق «نی نوا» با شهرتی جهانی

علیزاده 69 ساله به عنوان آهنگساز، نوازنده شهیر تار و سه تار ایرانی و پژوهگشر حوزه موسیقی شهرتی بین‌المللی دارد، اما او برای مخاطبان عام بیشتر با همین آلبوم شناخته می‌شود. علیزاده از مشاهیر موسیقی ایرانی است و آلبوم‌های با‌کلام و بی‌کلام ماندگاری همچون غمنومه فریدون، ماه و مه، سربدراران، سرود گل ، سرود مهر، ساز خاموش، به تماشای آب های سپید، مادران زمین، پرنده‌ها، هجرانی،ترکمن، نوروز و صبحگاهی را نیز منتشر کرده است.

او در عرصه ساخت موسیقی برای فیلم و سریال نیز با ساختن موسیقی برای آثاری همچون دلشدگان، زشت و زیبا، آواز گنجشک‌ها، آتابای، ملکه، گبه و سریال‌های زیرتیغ و در چشم باد، نیز کاملاً شناخته شده است.

علیزاده با کسب چهار سیمرغ بلورین برای فیلم‌های گبه، زشت و زیبا، آواز گنجشک‌ها و ملکه، مشترکاً به همراه مجید انتظامی و محمدرضا علیقلی برنده بیش‌ترین سیمرغ بلورین در بخش بهترین موسیقی متن از جشنواره فیلم فجر است .او تا به حال سه بار برای آلبوم‌های فریاد، بی تو به سر نمی‌شود و به تماشای آب‌های سپید نامزد جایزه «گرِمی» در بخش «بهترین آلبوم سنتی جهان» شده‌است. جوایز گرمی معتبرترین جایزه صنعت ضبط و پخش موسیقی در آمریکا محسوب می‌شوند.

 نی نوا چگونه ساخته شد

علیزاده پیش از «نی نوا» یک سرود در همین سبک برای روز کارگر ساخته بود و این آلبوم دومین اثری است که وی برای ارکستر ساخته است. هسته اصلی نی‌نوا مربوط به سال ۱۳۵۶ می‌شود. او به دلیل علاقه به دستگاه نوا، از این دستگاه برای نوشتن این قطعه استفاده کرده و بعد روی آن کار کرده و آن را با ارکستر زهی ادغام کرده‌است.

علیزاده در مستند «به تماشای آب‌ها»، نی‌نوا را یک اثر صرفاً مذهبی یا آئینی معرفی نکرده بلکه آن را نوعی خاطره‌نویسی موسیقایی از سال‌های آغازین دهه شصت معرفی می‌داند. با این حال آموزه‌های مذهبی را در کنار سایر ایده‌هایی که داشته، در ساختن آلبوم خود الهام‌بخش می‌داند.

به گفته او، نوشتن نی‌نوا حدود دو سال و ساخت آن حدود چهار تا پنج ماه زمان برده است.ایده اولیه نی‌نوا برای او در سن ۲۴ سالگی شکل گرفته و او این ایده را در تک‌نوازی‌ها و اجراهایش به شکل‌های گوناگون اجرا می‌کرده است.

آلبوم نی نوا شامل پنج قطعه به نام های درآمد،نغمه،جامهدران،نهفت و فرود و رقص سماع است. در این آلبوم، نی، نقش یک راوی را دارد و مصرع نخست از نی نامه، یکی از مواردی بوده که علیزاده از آن ایده گرفته‌است. تکنوازی نی در نسخه اصلی این آلبوم توسط جمشید عندلیبی انجام شده‌است.

نی‌نوا در دوره ای منتشر شد که آواز عنصر اصلی و قالب آلبوم‌های موسیقی بود. در نتیجه، این که یک آلبوم ایرانی تنها با تکیه بر سازهای گوناگون بتواند نزد مخاطبان و کارشناسان به محبوبیت برسد، در نوع خود بااهمیت بود. استفاده از ریتم، سازآرایی گوناگون و فرم چند صدایی که مورد آخر در آن زمان در بین آثار ایرانی تازگی داشت، از عواملی هستند که منتقدان در موفقیت اثر از آن نام می‌برند.

این آلبوم، به همراه آلبوم دیگری از علیزاده به نام آوای مهر که در سال ۱۳۷۰ منشتر شده بود، مجدداً در قالب لوح فشرده هم منتشر شد. همچنین این آثار بارها توسط ارکسترهایی ایرانی و غیرایرانی همچون ارکستر رودکی، ارکستر سمفونیک اوکراین و یک ارکستر فرانسوی به صورت زنده اجرا شده‌است.

 چرا نی‌نوا دلنشین و ماندگار است

علیزاده در گفتگویی دیگر عنوان کرده است که اگرچه از سازهای غربی و بین‌المللی استفاده شده‌است، اما محتوای آن عمیقاً ملی و ایرانی است. همانطور که اشره شد علیزاده این اثر را به صورت اختصاصثی با مضمون قیام عاشورا تولید نکرده است اما سوز خاص قطعات آن که به زیبایی در کنار عناصری همچون حماسه و جوش و خروش، فراق و مظلومیت قرار گرفته، همنشینی جذابی را شکل داده است  که سوگواران  امام حسین (ع) و دلدادگان قیام عاشورا نیز با آن همدلی می‌کنند.

شنونده می‌تواند با هر قطعه این اثر حوادث روز عاشورا و حتی گفتگو و وداع میان حضرت سیدالشهدا(ع) با یاران و شهدای کربلا را تجسم کند. از سوی دیگر تنوع ریتم و سازآرایی فوق‌العاده آهنگساز به گونه‌ای است که صحنه به میدان رفتن جوانان بنی‌هاشم و به ویژه علمدار سپاه امام حضرت ابالفضل العباس(ع) و نیز به خوبی به ذهن متبادر می‌شود. 

بخشی از قطعه «جامه‌دران» از آلبوم نی‌نوا

این همدلی و هم‌ذهنی به ویژه در دو قطعه «نغمه» و «جامه دران» به اوج خود می‌رسد جایی که انگار «نی» در فواصل سازهای زهی و ضربی، فراقی تلخ اما غرورآمیز را روایت می‌کند.

 سرّ دلبران در حدیث دیگران

پیروز ارجمند آهنگ‌ساز و نوازنده نیز بر این باور است که در دوران جنگ تحمیلی ، فرصتی برای ساخت موسیقی مذهبی به جز موسیقی مذهبی جنگ وجود نداشت. از نظر او، این اثر از آن دسته کارهایی است که گذر زمان نتوانست بر رویش تأثیر بگذارد. او همچنین یکی از رموز ماندگاری این اثر را وفاداری به موسیقی سنتی ایرانی می‌داند.

کامبیز روشن‌روان، موسیقی‌دان و استاد دانشگاه معتقد است که «نی‌نوا» به عنوان یک اثر نمادین در موسیقی مذهبی ایران تبدیل شده و غیر از این اثر، کار دیگری که تا این اندازه جذابیت داشته باشد را نمی‌شناسد و این اثر علیزاده را شاخص‌ترین اثری می‌داند که موسیقی مذهبی تا به حال داشته‌است. این درحالی است که علیزاده در مستند به تماشای آب‌ها عنوان کرد که هدفش هرگز ساخت موسیقی مذهبی نبوده، اما در عین حال تأثیرپذیری از آئین مذهبی را رد نکرد.

«آروین صداقت‌‎‌کیش»، منتقد و پژوهشگر موسیقی در گفتگویی با ایسنا درباره آلبوم «نی نوا» گفته است:کم‌تر اثر ارکستری‌ بی‌کلامی را می‌شناسیم که در تاریخ موسیقی کلاسیک ایرانی، ولو به یاری وسایل ارتباط جمعی دولتی، چنین در میان عامه‌ مردم شنیده شده باشد.

به گفته علیزاده، نی‌نوا واژه‌ای است که یک معنای چندبعدی می‌توان به آن داد. هم «نینوا» است، هم «نوای نی» و همچنین قطعه‌ای که این نی می‌نوازد؛ در دستگاه نوا است و از نگاه او علت اینکه هرکس با هر عقیده‌ای با این قطعه ارتباط برقرار کرد نیز همین می‌تواند باشد.

برخی کارشناسان بر این باور هستند که انتخاب عنوان «نی‌نوا» که می‌شد آن را دو گونه تفسیر کرد، هوشمندی آهنگساز را در آن شرایط سخت نشان می‌دهد. زیرا می‌شد نی‌نوا را نوعی موسیقی کهن اسطوره‌ای، حتی مذهبی، تلقی کرد، اما در عین حال ساخت این آلبوم را بر پایه شیوه‌های آهنگ‌نویسی بین‌المللی در نظر می‌گرفتند که یک ارکستر کامل با سازهای ملی و بین‌المللی آن را به اجرا درآورده بود.

 نی‌نوا به روایت شهرداد روحانی 

در خرداد ۹۸ پارتیتور (صفحه نت نویسی شده برای ارکستر سمفونیک) این اثر جاودانه حسین علیزاده توسط نشر تار و پود منتشر و در مراسم ویژه ای در فرهنگسرای نیاوران رونمایی شد.

چند ماه بعد هم در مراسمی که به همت شهرداری تهران و به مناسبت شصت و هشتمین سالروز تولد حسین علیزاده در فرهنگسرای نیاوران برگزار شد، حسین علیزاده نسخه دستنویس نی نوا را به موزه موسیقی اهدا کرد.

 یکی از آخرین اجراهای این اثر توسطکنسرت ارکستر سمفونیک تهران به رهبری شهرداد روحانی بود که در آبان ماه سال 1398 در تالار وحدت روی صحنه رفت. در ادامه فیلمی از اجرای قطعه «نغمه» را که با نی‌نوازی «پاشا هنجنی» همراه شده است را از نظر می‌گذرانید.

انتهای پیام/4104/