آموزش عملی رایگان برای دانشجویان حقوق/ تمرین حقوقی دانشجو در معاضدت قضائی/ طرح محرومیت‌زدایی قضائی چیست؟

گروه استان‌های خبرگزاری آنا،‌ حسین عقابی؛ مشاغل مرتبط با حقوق نه‌تنها در ایران بلکه در همه دنیا جزء مشاغل خیلی حساس هستند. ضرورت دارد که فعالان هر شاخه‌ای از حقوق مانند قضاوت و وکالت و یا کسانی که به راه‌اندازی سردفتری اقدام و اسناد و املاک را تدوین می‌کنند و به‌نوعی مأموران دولتی و معتمد سیستم قضائی هستند، دوره‌ها و آموزش‌های عملی ببینند.

به‌تازگی ایده ایجاد مرکز تحقیقات حقوق و معاضدت قضائی به دلایل بالا و با توجه به ضعف آموزش عملی برای دانشجویان حقوق در سراسر کشور و حساسیت و ضرورت انجام کارورزی برای فارغ‌التحصیلان حقوق مطرح و در دانشگاه آزاد اسلامی واحد شاهرود راه‌اندازی شد.

خبرنگار آنا بر همین اساس با عسل عظیمیان، رئیس مرکز تحقیقات حقوق و معاضدت قضائی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شاهرود گفتگو کرده است که در ادامه خواهیم خواند.

آنا: چگونگی و چرایی ایجاد مرکز تحقیقات حقوق و معاضدت قضائی در دانشگاه آزاد اسلامی واحد شاهرود را تشریح فرمایید.
عظیمیان: مقدمات راه‌اندازی مرکز تحقیقات حقوق و معاضدت قضائی ازجمله مکان‌یابی و تجهیز و تشکیل هسته‌های علمی سال 96 مهیا شد و در نهایت اخذ مجوز در سال تحصیلی 98-97 از سوی اداره کل پژوهشکده‌ها و مراکز تحقیقاتی دانشگاه آزاد اسلامی مجوز فعالیت گرفت.

در سرفصل وزارت علوم یک واحد درس کارآموزی در زمره دروس اختیاری رشته حقوق پیش‌بینی‌ شده است؛ اما عملاً امکان اجرای آن وجود ندارد. چون از طرفی دادگستری اجازه حضور دانشجویان حتی در تعداد کم را نمی‌دهد تا بتوانند با حضور در جلسات رسیدگی به شکایات از نزدیک با فضای دادگاه‌ها آشنا شوند؛ بنابراین عملاً واحد کارآموزی منتفی است.

مشابه همین واحد کارآموزی را در گرایش پزشکی می‌بینم که دانشجویان پزشکی بعد از اینکه دوران آموزشی خود را می‌گذرانند، می‌توانند دوره بالینی را آغاز کرده و بر بالین بیمار از یک شرح حال گرفتن تا اجرای یک آنژیوکت و موارد پیچیده‌تر را زیر نظر استاد یا رزیدنت ارشد تمرین کنند و همه اینها مهارت‌هایی هستند که با خواندن کتاب به دست نمی‌آید؛ اما دانشجویان رشته حقوق چنین شانسی را ندارند.
در بهترین دانشگاه‌های ایران نیز چنین خلئی وجود دارد. به همین دلیل مرکز تحقیقات حقوق و معاضدت قضائی در دانشگاه آزاد اسلامی واحد شاهرود راه‌اندازی شد. بخش نخست این مرکز که حقوقی بوده برای تشویق دانشجویان، استادان و پژوهشگران برای شرکت در آسیب‌شناسی، بسترسازی، نیازسنجی و اجرای طرح‌های تحقیقاتی است. برای نمونه دانشجویان می‌توانند خلأ، آسیب، چالش یا انحرافی را که با آن برخورد کردند، به‌عنوان کار تحقیقاتی انتخاب کرده و با کمک این مرکز به آن موضوع پرداخته و روحیه تحقیقاتی خود را بالا ببرند.
قسمت دوم این مرکز که معاضدت قضائی است با این ایده تشکیل شده تا دانشجویانی که در ترم‌های تحصیلی بالاتری در این رشته هستند و مهارت و تسلط کافی به مطالب حقوقی دارند، در وهله نخست به‌صورت شفاهی به متقاضیان مشاوره حقوقی ارائه دهند.

این کار نوعی تمرین برای دانشجو است که وقتی کسی به او مراجعه می‌کند، مجبور می‌شود عملیاتی‌تر مطالعه کند و اینکه از نزدیک قرارداد را می‌بیند و با مهارت تنظیم قرارداد آشنا می‌شود. خلأهایی در قرارداد وجود دارد که در کتاب نیست؛ بلکه وقتی در عمل شخصی به او مراجعه می‌کند با آن مواجه شده و آشنا می‌شود و به نوعی فرصت آموزش عملی به‌صورت رایگان برای دانشجو فراهم‌ می‌شود.

این اقدام منفعت دوجانبه دارد؛ زیرا هم مراجعه‌کننده که از مردم عادی و بعضاً غیر بهره‌مند بوده و مشاوره حقوقی رایگان می‌گیرد و هم دانشجو به این واسطه کارآزموده شده و به‌نوعی آموزش عملی به‌صورت رایگان برای دانشجو است.
با این کار به‌مرور وقتی دانشجو می‌بیند که مهارت دارد، دادخواست می‌نویسد، شکوائیه و اظهارنامه تنظیم کرده و آموخته‌هایش را کتبی می‌کند. در این روش دانشجو متوجه می‌شود با استفاده از آموخته‌های خود کلمات مناسبی پیدا کند و به‌صورت کتبی ارائه دهد تا بار حقوقی داشته باشد و همه این مهارت‌ها مستلزم این است که جایی کار کند.
این مرکز با ایجاد این فرصت برای دانشجو باعث می‌شود قبل از اینکه دانشجو ابتدا آزمون دهد، وکیل شود و بعد بخواهد خطاهایش را در نخستین پرونده ببیند که می‌تواند اثر منفی زیادی در زندگی حرفه‌ای او بگذارد و به‌نوعی نخستین پرونده، آخرین پرونده او شود، با انجام پرونده‌های ساده، خطاها و شیوه‌های برخورد با آنها را یاد گرفته و با تجربه کافی ادامه تحصیل دهد.
آنا: چه مأموریت یا مأموریت‌هایی برای این مرکز تعریف شده و آیا اکنون در انجام مأموریت‌ها فعال است؟
عظیمیان: در قسمت تحقیقاتی مرکز، کارهای تحقیقاتی و پروژه‌های پژوهشی مدنظر بوده و با اینکه از زمان اخذ مجوز، محدودیت‌های حضوری کرونا را پیش رو داشتیم؛ ولی توانستیم مجوز طرح‌های تحقیقاتی برون‌دانشگاهی را با شهرداری، سازمان زندان‌ها و شورای سیاست‌گذاری شهرستان شاهرود داشته باشیم.

این پروژه‌های تحقیقاتی با هدف آسیب‌شناسی و تأثیرگذاری بر سیاست‌گذاری‌های سازمان‌های مزبور طرح‌ریزی شده است. برای نمونه در طرح‌های مرتبط با شورای سیاست‌گذاری‌ شهرستان، مهم‌ترین دغدغه آسیب‌شناسی اجتماعی و مکانیسم‌های کاهشی آن به‌جد مورد تأکید امام جمعه قرار داشت که محور طرح مرکز قرار گرفته است.

علاوه بر این در راستای هدف کسب درآمد غیرشهریه‌ای برای دانشگاه در این قراردادها و تفاهم‌نامه‌ها، اخذ منابع مالی هم برای دانشگاه مدنظر بود.
یک سری از اقداماتی که در راستای اهداف مرکز تحقیقات انجام می‌دهیم، برگزاری دوره‌های آموزشی برای متقاضیان امر وکالت یا قضاوت است که کارگاه‌هایی را در این دوره به‌صورت حضوری تا قبل از شیوع کرونا برگزار کردیم و گواهینامه‌های آن برای شرکت‌کننده‌ها صادر شد و قطعاً برای آینده کاری آنان و تقویت رزومه می‌تواند مؤثر باشد.
در دوره کرونا هم به‌صورت وبینار موضوع بررسی آزمون وکالت، چالش‌ها و آموزش‌های لازم برای دانشجویان را برگزار کردیم که با توجه به محدودیت‌هایی که کرونا ایجاد کرد، فعلاً در این مرحله متوقف مانده‌ایم و اگر قرار باشد که این شرایط به طول بینجامد، مجبوریم کارگاه‌ها و دوره‌های خود را به‌صورت مجازی و در قالب وبینار برگزار کنیم.
در قسمت معاضدت هم یکی از اقداماتی که انجام دادیم، طرح محرومیت‌زدایی قضائی در مناطق ویژه است. به این صورت که در برخی مناطق محروم‌تر، نمایندگان ما در روز و ساعت مشخص در مساجد یا مدارس حضور داشته و به مردم و مراجعان به‌صورت رایگان مشاوره حقوقی می‌دهند.
آنا:‌ جایگاه پایان‌نامه‌های دانشجویی و طرح‌های پژوهشی استادان و اعضای هیئت علمی در این مرکز چگونه است؟
عظیمیان: طرح‌های پژوهشی پیشنهادشده از سوی سازمان‌ها که به‌عنوان طرح‌های برون‌دانشگاهی است در قالب پایان‌نامه هم ظرفیت اجرا دارند. در مورد آسیب‌شناسی قوانین مرتبط با معادن برای نمونه پایان‌نامه‌ای داشتیم که اخیراً دفاع شد که مرتبط با اولویت‌های پژوهشی سازمان صنعت، معدن و تجارت شاهرود بود.
برای کار در زمینه بین‌رشته‌ای در مرکز تحقیقات سه هسته اصلی حقوق کیفری، حقوق خصوصی و حقوق مهندسی مستقر هستند که برای هر کدام از هسته‌ها، موضوعات متناسب قابل اجراست. به‌عنوان نمونه در حقوق مهندسی با کمک متخصصان درباره زمینه‌های مختلف مانند خلأهای قانونی در صنایع و معادن و یا حوادث مرتبط ناشی از احداث بنا موضوعات بین‌رشته‌ای را تنظیم کرده و به‌عنوان پیشنهاد به دانشجویان ارائه می‌دهیم.
به دلیل اینکه مرکز تحقیقات حقوقی نخستین مرکز تحقیقات در دانشگاه آزاد اسلامی در کشور است؛ بنابراین جای رشد و ارتقای زیادی دارد. در اخذ پروژه‌های تحقیقاتی موضوع مهم اعتمادسازی بوده و به دلیل اینکه در همان ابتدای راه برای اخذ تحقیقات اولیه یا طرح‌های ابتدایی این مسئله چالش مهمی است که با رایزنی‌ها و تلاش‌ها و برگزاری خستگی‌ناپذیر جلسات هم‌اندیشی با ارگان‌های مختلف هموار می‌شود.

به‌دلیل جایگاه علوم انسانی برای اخذ پروژه و توجه غیراولویتی از سوی سازمان‌ها، دید سنتی و کلاسیک وجود دارد به همین دلیل راه سختی داشته و داریم. برای نمونه در طرح‌های عمرانی خیلی راحت‌تر حاضر هستند هزینه‌های سنگینی بابت یک المان با تاریخ انقضای چندماهه داشته باشند تا در طرح‌های زیرساختی علوم انسانی که چند نسل می‌توانند از آثار و تبعات آن استفاده کنند در حالی که از سازه معماری فقط در یک مناسبت محدود می‌شود، استفاده کرد.
آنا:‌ اقدام جدید و پیش روی این مرکز در چند ماه آینده چیست؟
عظیمیان: به دلیل اینکه آزمون کانون وکلا و آزمون مرکز وکلای قوه قضائیه را پیش‌ رو داریم،  نخستین اقدام این مرکز با محور دوره‌های آمادگی و آشنایی داوطلبان با منابع و نحوه شرکت بهینه در این آزمون‌هاست. فعلاً با توجه به تاریخ نزدیک این آزمون‌ها، اولویت روی کلاس‌های نکته و تست و ... خواهد بود.
بهترین فعالیت و کارهای قابل اجرای این مرکز اقدامات حضوری بود که به‌دلیل شرایط شیوع کرونا منتفی شده است. در حال انعقاد تفاهم‌نامه با دادگستری شهرستان بودیم تا اقدام بسیار مؤثر و بی‌نظیری را انجام دهیم؛ اما همه اینها به تعویق افتاده و بستگی به وضعیت کرونا دارد و احتمال دارد تصمیمات به‌صورت غیرفیزیکی دنبال شود.
آنا: و سخن آخر...
عظیمیان: خواسته ما این است که با توجه به محرومیت‌هایی که دانشجویان و استادان به لحاظ دسترسی به کتابخانه‌ها و منابع دست اول و... در شهرستان‌ها دارند، سازمان مرکزی در این زمینه تسهیلات بیشتری را برای واحدهای دانشگاهی در نظر بگیرد تا به‌نوعی شاید از مناسبات اداری کمتر بترسیم و با چابک سازی امور و تسریع اخذ مجوزها و فعالیت‌ها بتوانیم اقدامات خود را سریع‌تر انجام دهیم. برای نمونه، گاهی طرح‌های پیشنهادی در مسیر اداری مورد کپی‌برداری واسطه‌ها قرار می‌گیرد که مسلماً رفع این سوءاستفاده‌ها و سرقت‌های علمی، انرژی‌بر و تنش‌زاست.

انتهای پیام/4121/4062/پ