اهدای سلول‌های بنیادی، اهدای سلامتی/ اهمیت ترویج فرهنگ اهدای سلول‌ بنیادی در کشور

گروه دانشگاه خبرگزاری آنا-هانا حیدری؛  شورای ملی توسعه و نظارت بر مراکز پذیره‌نویسی اهداکنندگان سلول‌های بنیادی خون‌ساز و بانک‌های خون بند ناف با هدف کمک به بیماران نیازمند به پیوند سلول‌های بنیادی کشور تأسیس شد. ساماندهی، استانداردسازی، توسعه، ارتقای کیفیت، هماهنگی و نظارت بر فعالیت مراکز پذیره‌نویسی از جمله اهداف اصلی این شوراست. 

بازوی اجرایی این شورا، شبکه ملی اهداکنندگان سلول‌های بنیادی خون‌ساز بوده که در سال 1394 تأسیس شده است. وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی رئیس  این  شبکه است و 13 عضو دیگر نیز دارد که شامل نماینده ریاست جمهوری، نماینده انجمن پیوند سلول‌های بنیادی، نماینده سازمان انتقال خون و... می‌شود.

پیوند سلول‌های بنیادی خون‌ساز کورسوی امیدی برای درمان یبماری‌های صعب‌العلاج، سرطان‌های خون، سرطان‌های لنفاوی، تالاسمی ماژور، بیماری‌های ژنتیکی و بیمارهای خودایمنی است. ایران یکی از کشورهایی است که فناوری و علم پیوند سلول‌های بنیادی برای درمان انواع بیماری‌های مذکور را دارد، با این حال تنها 80 هزار نمونه سلول بنیادی در شبکه ملی اهداکنندگان سلول‌های بنیادی ثبت شده که در مقایسه با جمعیت 80 میلیون نفری کشور رقم کمی است.

سلول‌ بنیادی چیست؟

سلول‌های بنیادی خون‌ساز، سلول‌های چند توانی هستند که توانایی تولید انواع سلول‌های خونی  را دارند. به عبارت دیگر سلول بنیادی مادر تمام سلول‌ها بوده و قادر به خودنوسازی و تمایز به انواع سلول‌ها از جمله سلول‌های خونی، قلبی، عصبی و غضروفی است. این سلول‌ها همچنین در بازسازی و ترمیم بافت‌های مختلف بدن نقش مؤثری دارند و با پیوند آنها به بافت‌های آسیب‌دیده می‌توانند جایگزین سلول‌های ازدست‌رفته شوند.

کار اصلی شبکه ملی اهداکنندگان سلول‌های بنیادی

به گفته آرزو صیاد، دبیر شورای ملی اهداکنندگان سلول‌های بنیادی و بانک‌های خون بند ناف؛ رسالت اصلی شبکه ملی اهداکنندگان سلول‌های بنیادی پیدا کردن دهنده مناسب برای بیمارانی است که پیوند سلول‌های بنیادی درمانی برای آنها درمان محسوب می‌شود. پیوند سلول‌های بنیادی راهی برای درمان سرطان‌های خون، سرطان‌های لنفاوی و تالاسمی ماژور، بیماری‌های ژنتیکی و بیمارهای خودایمنی در بزرگسال و اطفال  است.

بهترین اهداکنندگان سلول‌های بنیادی خواهر یا برادرهای بیمار هستند. درواقع احتمال سازگاری کامل میان خواهر یا برادر با بیمار 25 درصد بیشتر از دیگران است. با توجه به کوچک شدن خانواده‌‌ها، احتمال پیدا کردن دهنده مناسب برای خانواده کم و کمتر می‌شود، در نتیجه بانک‌های اهداکنندگان سلول‌های بنیادی به وجود آمدند تا افراد به صورت داوطلبانه نمونه‌ای از سلول‌های بنیادی خود را در آن ثبت کرده و در صورت پیدا شدن مورد سازگار حاضر به انجام پیوند باشند. اطلاعات اهداکنندگان در بانک اطلاعاتی به نام شبکه ملی اهداکنندگان سلول‌های بنیادی ذخیره می‌شود.

 انجام 1200 پیوند سلول بنیادی در سال

 صیاد می‌گوید؛ سالانه حدود یک هزار و 200 پیوند سلول بنیادی در کشور انجام می‌شود یا به عبارت دیگر سالانه جان یک هزار و 200 بیمار از طریق اهدای سلول‌های بنیادی نجات پیدا می‌کند.  با وجود این که ایران جمعیتی 80 میلیون نفری دارد؛ اما 80 هزار اهداکننده داوطلب برای پیوند سلول‌های بنیادی وجود دارد. این در حالی است که مردم ایران بسیار خیّر بوده و در صورت آگاهی از شرایط آسان اهدای سلول‌های بنیادی به‌سرعت دست به کار شده و جمعیت اهداکنندگان را به چند ده میلیون نفر می‌رسانند.

شرایط اهدای سلول‌های بنیادی خون‌ساز برای داوطلبان چیست؟

 بازه سنی اصلی برای اهدای سلول‌های بنیادی 18 تا 55 سال است، با این حال احتمال دارد یک داوطلب 10 تا 15 سال در لیست انتظار باقی بماند و مورد سازگاری برای وی پیدا نشود، بنابراین محدودیت سنی برای پذیره‌نویسی داوطلبان  در نظر گرفته شده است. بدین ترتیب زنان تا 35 سالگی و مردان تا 40 سالگی می‌توانند به عنوان داوطلب اهدای سلول‌های بنیادی پذیرش شوند.

به طور کلی اهداکنندگان سلول‌های بنیادی باید از سلامت عمومی برخوردار باشند. بنابراین افراد تا زمانی که سالم و جوان هستند، می‌توانند اهداکننده مناسبی باشد. با این حال افرادی که تالاسمی مینور یا آسم خفیف دارند نیز قادر به اهدای سلول‌های بنیادی هستند. روند پذیره‌نویسی نیز بسیار راحت است. داوطلب به یکی از مراکز پذیره‌نویسی مراجعه کرده و رضایت‌نامه‌ای را امضا می‌کنند. سپس دو سی‌سی خون از وی گرفته شده و تست HAL یا آنتی ژن‌های لکوسیتی انسانی روی آن انجام می‌شود.

تستی که روند نجات جان انسان را سرعت می‌بخشد

به گفته صیاد؛ تفاهم‌نامه‌ای میان وزارت بهداشت، درمان و‌ آموزش پزشکی و معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری امضا شده که بر اساس آن HAL چند ده هزار ایرانی  با قدرت تفکیک بالا ثبت خواهد شد. اگر تایپ HAL  نمونه‌های گرفته‌شده از اهداکنندگان سلول‌های بنیادی به صورت رزولوشن بالا ثبت شود، زمان پیدا کردن دهنده مناسب برای بیمار به‌شدت کاهش می‌یابد. در حال حاضر پیدا کردن دهنده سلول‌ بنیادی مناسب سه تا چهار ماه زمان می‌برد. در حالی که اگر تمام نمونه‌های بانک اهدای سلول‌های بنیاد به شکل HAL با رزولوشن بالا ثبت شود، می‌توان طی یک تا یک ماه و نیم دهنده مناسب را برای بیمار پیدا کرد.

روند اهدا و پیوند سلول‌های بنیادی

تست HAL به صورت رایگان روی نمونه خون داوطلب انجام می‌شود و میزان سازگاری وی را مشخص می‌کند. این اطلاعات وارد بانک اطلاعاتی سلول‌های بنیادی می‌شود که تمام مراکز پیوند سلول‌های بنیادی کشور به آن دسترسی دارند. مراکز پیوند با استفاده از این بانک اطلاعاتی فرد مناسب برای پیوند به بیمارانی را پیدا می‌کنند که در خانواده‌شان دهنده سلول بنیادی مناسبی  نداشته‌اند. وقتی سلول‌ بنیاد سازگار با بیمار پیدا شد، شبکه ملی اهداکنندگان سلول‌های بنیادی با داوطلب تماس می‌گیرد تا دریاید که فرد هنوز تمایلی به اهدا دارد یا خیر. 

در صورت موافقت داوطلب، سلامت وی دوباره آزمایش می‌شود تا اطمینان حاصل شود که فرد از زمان پذیره‌نویسی تا به حال دچار بیماری دیگری نشده باشد. طی یک هفته تا 10 روز بعدی، آمپول  جی‌سی‌اس‌اف در سه تا پنج نوبت به داوطلب تزریق می‌شود تا میزان سلول‌های بنیادی خون افزایش پیدا کند. سپس سلول‌های بنیادی با استفاده از دستگاهی شبیه به دستگاه دیالیز از خون داوطلب گرفته شده و باقی خون به بدن فرد بازگردانده می‌شود. درواقع خون فرد وارد این دستگاه شده، سلول‌های بنیادی آن استخراج شده و خون دوباره به فرد برمی‌گردد.

اهدای سلول‌های بنیادی تنها از طریق خون

این فرآیند سه تا چهار ساعت زمان می‌برد و هیچ گونه خطری برای داوطلب ایجاد نمی‌کند. بیشتر مردم گمان می‌کنند که پیوند سلول‌های بنیادی به معنای پیوند مغز استخوان یا فرایندی دشوار و دردآور است در حالی که به هیچ عنوان این گونه نیست. در حال حاضر سلول‌های بنیادی از خون محیطی داوطلب گرفته می‌شود، باقی خون به فرد برمی‌گردد و سلول‌های بنیادی جداشده نیز به بیمار پیوند زده می‌شود. همین کار ساده باعث نجات جان یک انسان  می‌شود.

 وجود 18 مرکز پذیره‌نویسی اهدای سلول بنیادی در کشور

به گفته صیاد؛ 16 مرکز پذیره‌نویسی در کشور فعالیت می‌کنند و دو مرکز نیز در سال 99 افتتاح شده که به طور کلی تعداد مراکز پذیره‌نویسی را به 18 مورد می‌رساند. این 18 مرکز در مراکز استان‌ها قرار دارند و فرایند  پذیرش و ثبت داوطلبان اهدای سلول‌های بنیادی را انجام می‌دهند. علاوه‌براین سازمان‌های‌ انتقال خون تمامی شهرستان‌ها نیز پذیره‌نویسی اهدای سلول‌های بنیادی را انجام می‌دهند و داوطلبان می‌توانند با مراجعه به آنها نمونه خون داده و عضو شبکه ملی اهداکنندگان سلول‌های بنیادی شوند.

مشارکت دانشگاه‌ها در فرهنگ‌سازی و نجات جان انسان‌ها

شاید یکی از دلایل کم بودن میزان اهداکنندگان سلول‌های بنیادی در کشور، تعداد کم مراکز پذیره‌نویسی باشد.  یکی از راه‌حل‌های مناسب برای رفع این مشکل ایجاد مراکز پذیره‌نویسی اهدای سلول‌های بنیادی در دانشگاه‌های علوم پزشکی سراسر کشور است. بدین ترتیب نه‌تنها تعداد مراکز پذیره‌نویسی افزایش می‌یابد بلکه فرهنگ اهدای سلول‌های بنیادی میان دانشجویان ترویج می‌یابد. دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی میزبان قشری جوان و سالم جامعه هستند که می‌توانند داوطلبان مناسبی برای اهدای سلول‌های بنیادی باشند و خانواده، دوستان و آشنایان خود را نیز تشویق به اهدا کنند. بدین‌ترتیب دانشگاه‌ها نقش اجتماعی خود را در جامعه ایفا می‌کنند و باعث نجات جان بسیاری از بیماران می‌شوند.

انتهای پیام/4021/پ