«اَنطاکی» عارف اخلاق‌گرا

گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری آنا-بارها شنیده‌ایم که گذشته چراغ راه آینده است. این چراغ روشنگر مسیری است که به ساختن بنای تمدن ایرانی اسلامی می‌انجامد. چراغی که انوار روشنگرش حاصل تلاش صدها حکیم، هنرمند و فیلسوف مسلمان است که از قرن‌ها پیش خشت‌به‌خشت این بنای سترگ را روی هم گذاشته‌اند.

با شما مخاطب گرامی قراری گذاشته‌ایم تا هر روز به بهانه عددی که تقویم برای تاریخ آن روز به ما نشان می‌دهد، به زندگی یکی از مشاهیر و بزرگان تاریخ کهن ایران و اسلام مختصر اشاره‌ای کنیم تا بتوانیم پس از یک سال، با این انوار روشنگر چراغ تمدن و فرهنگ آشنا شویم. به این منظور هر روز صبح، بخشی از تاریخ کهن خود و افتخارات آن را مرور خواهیم کرد.

برای خوشه‌چینی از این خرمن دانش و فرهنگ،از جلد اول کتاب «تقویم تاریخ فرهنگ و تمدن اسلام و ایران» تألیف دکتر علی‌اکبر ولایتی که به سال ۱۳۹۲ در انتشارات امیرکبیر به زیور طبع آراسته شده، بهره برده‌ایم.

ابوعبدالله (یا ابوعلی) احمد بن عاصم عارف مشهور قرون دوم و سوم هجری قمری است.

محل و تاریخ تولد او دقیقاً مشخص نیست اما برخی محل تولد او را انطاکیه ذکر کرده‌اند. از زندگی او نیز آگاهی اندکی داریم. این را می‌دانیم که مدتی در دمشق می‌زیست. انطاکی نخست به تحصیل علوم رایج زمان خود پرداخت و در آنها مهارت یافت. وی در زهد و ریاضت، عرفان و تصوب نیز سرآمد بود. به سبب هوش سرشار و فراست به وی لقب «جاسوس القلوب» داده بودند.

وی با بِشر حافی (متوفی 277ق)، سری سقطی (متوفی 253ق) و احتمالاً فضیل بن عیاض (متوفی 187ق) مصاحبت داشته و از محضر آنها بهره برده است. به گفته جامی، انطاکی شاگرد حارثِ محاسِبی (متوفی 243ق) بوده است.

انطاکی شاگردانی نیز داشت که از جمله آنان می‌توان از احمد بن ابی الحواری، عارف مشهورِ شام در قرن دوم و سوم نام برد که سخنانی نیز از استادش، انطاکی نقل کرده است.

در تاریخ درگذشت انطاکی اختلاف است. برخی آن را پس از 220ق ذکر کرده‌اند. ابن کثیر آن را 239ق و ذهبی 230ق دانسته است.

سخنان منسوب به انطاکی بیشتر درباره موضوعاتی همچون معرفت، فقر، صبر، صدق، یقین، خوف و رجاست. به جز سخنانی که از انطاکی در تذکره‌ها و کتاب‌های صوفیه نقل شده است، اثر دیگری از او برجای نمانده است. ارزش این سخنان از آن روست که از اولین دوره زهد و تصوف باقی مانده‌اند.

تألیف چند اثر را به انطاکی نسبت داده‌اند که عبارت‌اند از:

1. المعاملات، در شناخت تصوف؛

2. الشبهات؛

3. دواء داء القلوب و معرفة همم النفس و آدابها.

از انطاکی اشعاری نیز بر جای مانده است.

 انتهای پیام/4104/