انگیزه نمایندگان برای عضویت در کمیسیون‌ها چیست؟/ از دست خط وزیر برای عضویت تا قدرت چانه‌زنی نماینده

به گزارش گروه سیاسی خبرگزاری آنا، انتخاب کمیسیون از سوی نمایندگان منتخب مردم یکی از بحث‌برانگیزترین موضوعات در روز‌های نخست کار مجلس یازدهم در تمام دوره‌هاست که شیوه انجام این فرآیند انتقادات بسیاری هم به دنبال دارد.

یکی از مهم‌ترین مسائل مربوط به آن نبود توازن برای انتخاب کمیسیون‌هاست، به این معنا که همیشه تعدادی از کمیسیون‌ها پرطرفدار و برخی هم خواهان ندارد؛ گویا روابط برای حضور در کمیسیون‌ها تأثیرگذار است و گاهی این عدم یکنواختی تا آنجا پیش می‌رود که از سطوح بالا برای تغییر و جابه‌جایی برخی از اعضا اقدام می‌شود.

برنامه «بی قاب بی نقاب» با حضور محمد اسدیان، پژوهشگر و کارشناس حوزه پارلمان، حسین بهزاد زاده، پژوهشگر و کارشناس حوزه پارلمان و ارتباط تلفنی با محمدجواد ابطحی، نماینده ادوار مجلس به این موضوع پرداخت.

در آغاز محمدجواد ابطحی در این باره گفت: این موضوع را باید در مسائل مهم‌تری از جمله آسیب‌شناسی ساختاری مجلس شورای اسلامی جستجو کرد. در چهل سال گذشته تحولات بسیاری در عرصه‌های مختلف رخ داده است، اما خلاقیت و نوآوری که مورد انتظار است در مجلس ایجاد نشده است که به نقش انتخابات، کیفیت آن و قوانین این حوزه باز می‌گردد.

او تضاد منافع ملی با منافع محلی را از مسائل تأثیرگذار بر انتخاب کمیسیون‌ها دانست و اظهار کرد: گرچه قوه قضاییه و مجریه با مجلس شورای اسلامی مکمل هم هستند، اما باید توجه داشت این دو قوه باید در ریلی که قوه مقننه ایجاد می‌کند حرکت کنند. در واقع اینکه قوه مقننه در رأس امور است به دلیل ماهیت آن و حدی است که به دو قوه دیگر می‌دهد، اما نمایندگان ما به این موضوع بی‌توجه هستند و بیشتر در حوزه اجرا وارد می‌شوند مثلاً عملکرد خود را در حوزه ساختن راه و بیمارستان نشان می‌دهند.

قدرت چانه‌زنی عامل اصلی حضور در کمیسیون‌ها

در واقع نمایندگان منتخب سعی می‌کنند در کمیسیون‌هایی عضو شوند که قدرت چانه‌زنی بیشتری با دستگاه‌های اجرایی داشته باشد، به همین دلیل کمیسیون‌های برنامه‌وبودجه، سیاست خارجی و صنایع شاخص قرار می‌گیرد و سایر کمیسیون‌ها مانند فرهنگی به حاشیه می‌روند.

این نماینده ادوار مجلس با ابراز تأسف نسبت به نداشتن دانش برای حضور در کمیسیون‌های تخصصی گفت: متأسفانه نمایندگانی که انتخاب شده‌اند تخصص کافی ندارند و به دلیل اینکه پاسخگوی مردم حوزه انتخابیه خود باشند در کمیسیون خاصی عضو شده‌اند. در سال‌های گذشته بار‌ها شاهد بوده‌ایم که نمایندگان بدون داشتن تخصص در کمیسیون برنامه‌وبودجه عضو می‌شوند.

ابطحی به پیامد‌های این انتخاب غیرتخصصی اشاره کرد و گفت: نمایندگان به دلیل نداشتن دانش در حیطه کار کمیسیون خود، قانون‌ها را به‌خوبی چکش‌کاری نمی‌کنند. نتیجه این کار تصویب قانون در صحن مجلس بدون کار کارشناسی است و به همین دلیل ۷۵ درصد از این قوانین نیاز به بازنگری و اصلاح دارند.

گاهی وعده ناصادق نماینده را به‌سوی کمیسیون می‌کشاند

در ادامه محمد اسدیان، تأثیر ساختار‌های مجلس در شیوه انتخاب کمیسیون‌ها را مورد بررسی قرار داد و عنوان کرد: تبصره یک ماده ۳۶ آیین‌نامه داخلی مجلس، دستورالعملی برای شناسایی و استقرار نمایندگان کمیسیون‌های تخصصی در نظر گرفته است که این دستورالعمل نسبت به دوره‌های قبل بهتر شده است. بر این اساس مدرک تحصیلی، سوابق نمایندگی دوره‌های پیشین و کمیسیون قبل امتیازاتی برای نمایندگان دارد که در نهایت بعد از جمع‌بندی صلاحیت هر نماینده برای حضور در کمیسیون‌ها را مشخص می‌کند.

او ادامه داد: باید توجه داشت نماینده‌ای که تقاضای ورود به یک کمیسیون دارد آیا طرح تخصصی برای آن در نظر دارد یا خیر. مثلاً کنشگران صنایع و معادن، قانون‌ها را می‌شناسد و برنامه‌ای برای حل مشکل آن‌ها دارد؟

این کارشناس حوزه پارلمان انگیزه‌های هر نماینده برای ورود به کمیسیون‌های خاص را برشمرد و گفت: برخی متغیر‌ها توسط خود نماینده در نظر گرفته می‌شود و منافع و روابط سازمان‌های مرتبط با کمیسیون‌ها مورد نظر قرار می‌گیرد. بسیاری از این مشکلات که انگیزه نمایندگان برای حضور در یک کمیسیون خاص است از طریق پارلمان محلی و شورای شهر حوزه انتخابیه حل است، اما به دلیل وعده‌های ناصادقی که نماینده داده است توقع مردم را از وظیفه نمایندگی بالا برده است و می‌توان گفت نماینده مجبور است که این راه را انتخاب کند.

اسدیان عامل دیگر را در کنشگر‌های مرتبط با کمیسیون‌ها می‌داند و اظهار می‌کند: کمیسیونی مانند انرژی که کنشگر‌هایی مانند وزارت نیرو و نفت دارد یا کمیسیون اقتصاد که با وزارت اقتصاد و دارایی، سازمان مالیات، بانک‌ها و بورس در ارتباط است در انتخاب نماینده تأثیرگذار است.

او درباره انگیزه‌های دیگر نمایندگان برای حضور در یک کمیسیون خاص می‌گوید: عامل دیگر میزان اختیارات و نقش تصمیم‌گیرنده (نماینده) است، بنابراین باید آیین‌نامه داخلی مجلس را اصلاح کنیم و مشخص شود سؤال، نطق، استیضاح و تفحص بر چه اساسی انجام شود تا نمایندگان وارد بازی و سیکل کاری اشتباه شوند.
حسین بهزاد زاده دیگر کارشناس حوزه پارلمان هم به تغییر ذائقه مردم در حوزه انتخابیه اشاره کرد و گفت: نمایندگان از بعد قانون‌گذاری و نظارت به حوزه اجرائی وارد شده‌اند و مردم فکرمی کنند وظیفه نماینده هم این است و این موضوع در انتخاب کمیسیون‌ها تأثیرگذار است. گرچه این موضوع به عملکرد مدیران دولتی هم مربوط است که با نداشتن عملکرد مناسب موجب ورود نمایندگان به اجرا شده‌اند، اما خود نماینده‌ها نیز در این تغییر ذائقه بی‌تأثیر نبودند و درواقع اگر پارلمان شهری که همان شورای شهر است قوی‌تر باشند یا رویکرد دیگری در نظر می‌گرفتیم لازم نبود نمایندگان تا این حد به دنبال ورود به حوزه اجرائیات برای رفع مشکلات شهر خود باشند و کمیسیون‌ها درگیر تعارض منافع نبودند.

نطق کردن معیار فعال بودن نماینده

آنچه این روز‌ها به معیاری برای محک زدن فعالیت یک نماینده در مجلس تبدیل شده نطق‌های بلند و فریاد‌های طوفانی در صحن علنی است و کمتر به کار تخصصی نمایندگان در حوزه کاری توجه می‌شود. به همین دلیل ابطحی معتقد است نماینده باید برای حضور در یک کمیسیون محک زده شوند، یعنی باید نسبت به قوانین آن شناخت داشته باشند و بدانند چه طرح‌ها و لوایحی نیاز به چکش‌کاری دارند، اما متأسفانه این گونه نیست و مبنای شایستگی چیز دیگری است. مثال این موضوع حسن سبحانی است که تمام وقت خود را صرف وظیفه اصلی یک نماینده یعنی قانون‌گذاری و نظارت گذاشت، اما چون کارکرد محلی نداشت، وزیر خاصی را به حوزه انتخاباتی خود نبرد و تعداد استیضاح‌هایی که در آن دخالت داشت کم بود در این دوره رأی نیاورد.

بهزاده زاده هم در این باره گفت: از سوی دیگر، چون یک نظام درست جهت ارزیابی عملکرد نمایندگان نداریم، کارآمدی نمایندگان را به تعداد نطق‌های آنان در صحن مجلس خلاصه کردیم، اما میزان فعالیت و تاثیرگذاری آنان در بحث‌های تخصصی و کارشناسی در کمیسیون‌ها نادیده گرفته می‌شود به همین دلیل نماینده‌ای که همیشه در صحن صحبت می‌کند خوب و فعال به نظر می‌رسد.

مجلس ایران یک پارلمان طرح محور

بهزاد زاده در ادامه به ریشه‌یابی وضعیت فعلی مجلس و تمایل نمایندگان به جلب رضایت مردم حوزه انتخابیه پرداخت و اظهار کرد: غلبه تعداد طرح‌ها بر لوایح یکی از دیگر مشکلات مجلس است این در حالی است که در مطالعات تطبیقی می‌بینیم که مجالس دنیا لایحه بنیان هستند و این مسئله خودش یکی از ایرادات مجلس محسوب می‌شود.

عدم وجود چارچوب مشخص در تقسیم‌بندی کمیسیون‌ها

شنیده‌ها حاکی از این است که در این دوره از مجلس شورای اسلامی، هیئت‌رئیسه برای ترتیب بندی، جانمایی و ورود نماینده‌ها به کمیسیون‌ها نسبت به سال‌های گذشته دخالت بیشتری داشته است. سؤال اینجاست چه باید که از ادوار بعدی روال کنونی و عرفی مجلس پاسخگوی این موضوع باشد که نمایندگان بر اساس تخصص وارد کمیسیون هاشوند و دیگر نیاز نباشد که سطوح بالاتر برای این جانمایی ورود پیدا کنند؟

بهزاد زاده در پاسخ به این پرسش گفت: از ده مجلسی که گذشت برای تقسیم‌بندی کمیسیون‌ها چارچوب خوبی وجود نداشته است، اما در مجلس جدید گام‌هایی برداشته شد و چارچوبی ایجاد شده است که نماینده‌ها بر اساس معیار‌هایی در کمیسیون‌ها تقسیم شوند گرچه این یک گام رو به جلوست، اما ناقص است و نیاز به ترمیم دارد.

هماهنگی نمایندگان با دولت برای حضور در کمیسیون

خبری در رسانه‌ها وجود دارد مبنی بر اینکه برخی از نمایندگان در دوره‌های گذشته حتی پیش از ورود به کمیسیون‌ها با وزارت خانه‌ها هماهنگی انجام می‌دادند و حتی از مدیران دولتی دست خط داشتند تا در کمیسیون‌ها عضو شوند. البته در این دوره این مسائل به صفر رسیده است.

نحوه برخورد مجلس جدید با این موضوع را از بهزاد زاده جویا شدیم و او گفت: از آنجایی که در ۱۰ دوره گذشته مجلس یک سازوکار مناسب برای کمیسیون‌ها وجود نداشت قطعاً دولت‌ها ورود پیدا می‌کردند و در کمیسیون‌ها نفوذ داشتند. طبیعی است که دستگاه‌ها و وزارت خانه‌های دولتی تمایل دارند بدانند اعضای کمیسیون‌های مرتبط با آن‌ها همراه هستند یا خیر، به آن‌ها کمک می‌کنند و آیا وزیران را تحت‌فشار قرار می‌دهند یا نه. به‌طور کلی می‌خواهند نماینده دلخواه آن‌ها در کمیسیون‌های تخصصی حضور داشته باشند، اما در این دوره این مقوله کمتر احساس می‌شود چرا که سازوکاری مشخص شده است.

این پژوهشگر پارلمانی افزود: تبصره یک ماده ۳۶ آیین‌نامه داخلی مجلس دخالت‌های دولت را کاهش می‌دهد. گرچه در حال حاضر آماری دیدیم که ۷۵ نماینده به کمیسیون‌های خود معترض بودند و باید اصلاحاتی در آن صورت گیرد. در واقع اینکه برخی از کمیسیون‌ها پرطرفدار و برخی مظلوم واقع می‌شوند باید عارضه‌یابی شود.

نماینده منتخب باید حامی ملت باشد نه حوزه انتخابیه

اسدیان در بخش دیگری از برنامه، به تمرکز نمایندگان مجلس بر حوزه انتخابیه و بی‌تفاوتی به ملت اشاره کرد و گفت: اصل ۸۴ با صراحت اعلام می‌کند نماینده‌ای که رأی آورد دیگر نماینده حوزه انتخابیه خود نیست بلکه نماینده ملت است، این در حالی است که نمایندگان پس از حضور در مجلس این موضوع که باید در حوزه قانون‌گذاری ریل‌گذار، پاسخگو و کنشگر باشد را از یاد می‌برند.

استیضاح ابزاری برای معامله!

ابطحی گفت: متأسفانه موضوعاتی دامن‌گیر قوه مقننه ما شده است که باعث تأسف است. به عنوان مثال نماینده وزیر را استیضاح می‌کند، معامله‌ای می‌کند، پروژه‌ای را می‌گیرد و امضای خود را پس می‌گیرد به این صورت ابزار نظارت به ابزار کسب رأی در انتخابات بعدی تبدیل می‌شود. در تقسیم بودجه نیز نمایندگان درگیر حاشیه می‌شوند و قوه مجریه هم این مسئله را آموخته و نمایندگان را مشغول این مسائل می‌کند تا از هدف اصلی خود دور کند. به همین دلیل است که وزرا هیچ باکی ندارند که در مجلس حاضر شوند و استیضاح شوند.

راهکار چیست؟

ابطحی راه حل را در اصلاح نظام انتخاباتی دانست و گفت: باید آزمون علمی وجود داشته باشد تا نمایندگان صلاحیت تخصصی حضور در کمیسیون‌ها را داشته باشند.

به عقیده ابطحی نمایندگان مجلس یازدهم که با شعار مجلس انقلابی و دلسوزانه وارد این نهاد شده‌اند. امید است هیئت‌رئیسه به درستی ریل‌گذاری کند تا تغییرات و اصلاح در آیین‌نامه داخلی مجلس صورت بگیرد و نرم‌افزار قانون‌گذاری که فشل است اصلاح شود.

بهزاد زاده، اما معتقد است نمایندگان در حوزه انتخابیه خود تحت‌فشار هستند و از طرف موکلان خود برای انتخاب کمیسیون‌ها سرزنش می‌شوند؛ بنابراین اگر ریل‌گذاری درست انجام شود و نمایندگان به وظیفه ذاتی خود برگردند باری از رو دوش نمایندگان برداشته می‌شود و کمیسیون‌ها هم تخصصی‌تر می‌شوند. از سوی دیگر، چون فرآیند‌های داخل کمیسیون‌های ما شفاف نیست به همین دلیل هر نماینده به خود اجازه می‌دهد هر کمیسیونی را انتخاب کند حتی اگر در آن تخصصی نداشته باشد.

او تأکید کرد: برای متحول کردن مجلس به آسیب‌شناسی ۱۰ مجلس پیشین نیاز داریم تا به شرایط بهینه‌تری برسیم و ضرورت ایجاد کمیسیونی مستقل جهت رصد و نظارت بر شیوه کارآمدی مجلس و تحول آن به‌ویژه جهت ارزیابی عملکرد کمیسیون‌ها احساس می‌شود. با توجه به بند ۱۰ سیاست‌های کلی انتخابات ابلاغی مقام معظم رهبری (مدظله‌العالی) که باید معیار‌ها و شاخصه‌های اختصاصی و عمومی کاندیدا‌ها احصاء شود و باید از مدل‌های تخصصی و درست برای محک زدن کاندیدا‌ها مانند آنچه که در مجلس خبرگان داریم بهره ببریم و حلقه مفقوده به نام شایسته‌سالاری را احیا کنیم.

انتهای پیام/4129/