مروری بر زندگی و آثار نجف دریابندری/ از فیلسوفان تا داستان‌خوان‌ها پای درس دریابندری

به گزارش خبرنگار حوزه ادبیات و کتاب گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری آنا، روز دوشنبه نیمه اردیبهشت‌‌ماه سال 1399 با وداع نجف دریابندری از دنیای خاکی همراه بود. این روز برای همیشه در تاریخ ادبیات ایران با نام و یاد این نویسنده و مترجم همراه خواهد بود. فقدان او برای دنیای ادبیات و نویسندگی فارسی خسران بزرگی است. در این گزارش مروری بر زندگی و آثار مهم و تأثیرگذار او در طول سالیان طولانی با سه محور آثار داستانی ترجمه شده، آثار فلسفی ترجمه‌شده و آثار تالیفی او داریم.

از آبادان تا انگلیس به دنبال ادبیات

نجف دریابندری در سال ۱۳۰۸ در آبادان متولد شد. او در سال سوم دبیرستان تحصیل را رها کرد و به‌دنبال کار رفت. حضور انگلیسی‌ها در تأسیسات نفتی آبادان و تردد آنها در سطح شهر و کاربرد آن زبان، وی را به یادگیری زبان انگلیسی علاقه‌مند ساخت و به‌طور خودآموز به فراگیری این زبان پرداخت.

دریابندری در سال ۱۳۳۲ اولین اثر خود را که ترجمه کتاب معروف «وداع با اسلحه»، نوشته ارنست همینگوی بود، برای چاپ به تهران فرستاد. همزمان با چاپ این کتاب در سال۱۳۳۳، به‌دلیل فعالیت‌های سیاسی در آبادان به زندان افتاد و بعد از یک سال به زندان تهران منتقل شد و پس از تحمل چهار سال حبس، در سال ۱۳۳۷ از زندان آزاد شد.

دریابندری مدت ۱۷سال با مؤسسه فرانکلین همکاری داشت و در حدود سال ۱۳۵۴ همکاری خود را با این مؤسسه قطع کرد. پس از آن برای ترجمه متون فیلم‌های خارجی با سازمان رادیووتلویزیون ملی ایران قرارداد بست و پس از انقلاب به‌طور جدی به ترجمه و تألیف پرداخت.

در تاریخ ۱۰ مرداد ۱۳۹۶ کمیته ملی ثبت میراث ناملموس در سالن کانون فرهنگی فجر تشکیل جلسه داد و در این جلسه نجف دریابندری به‌عنوان گنجینه زنده بشری در میراث خوراک در فهرست حاملان میراث ناملموس (نادره‌کاران) به‌ ثبت رسید.

ترجمه آثار داستانی با تمرکز بر ادبیات آمریکا

دریابندری آثار داستان‌نویسان بزرگ و زیادی را به فارسی ترجمه کرده است. او با تسلط بر زبان مبدأ و مقصد و در طول سال‌ها کار ترجمه آثار فاخر و نویسندگان بزرگی را به فارسی‌زبانان معرفی کرد.

«وداع با اسلحه» و «پیرمرد و دریا» از ارنست همینگوی، «سرگذشت هاکلبری فین» و «بیگانه‌ای در دهکده» از مارک تواین، «گور به گور» و «یک گل سرخ برای امیلی» از ویلیام فاکنر، «رگتایم» و «بیلی باتگیت» اثر ای.ال. دکتروف، «بازماندهٔ روز» نوشته کازوئو ایشی‌گورو و ... از رمان‌های مهم ترجمه شده توسط دریابندری هستند.

بیشتر آثار ترجمه شده توسط دریابندری در حوزه داستان و رمان مربوط به ادبیات آمریکا است و عمده شهرت او نیز در این شاخه به‌دلیل ترجمه آثار نویسندگان آمریکایی چون ارنست همینگوی، ویلیام فاکنر و  ای.ال. دکتروف است.

ترجمه‌های دقیق و بی‌طرفانه فلسفه غرب

این مترجم برجسته علاوه بر ترجمه آثار داستانی، در زمینه متون نظری و فلسفی نیز مترجمی دقیق و توانمند بود. از مرور آثار او در حوزه اندیشه می‌توان دریافت که دریابندری یک سیر تفکری منسجم و منظم را در حیطه ترجمه آثار اندیشه‌ای اتخاذ کرده بوده است. سیری که در دوره‌هایی مهم‌ترین مشخصه‌اش کنش‌مندی اندیشه‌ورزانه در باب مسائل مبتلابه روز است.

دریابندری انتشار ترجمه متون فلسفی را از سال1340، با نشر کتاب «تاریخ فلسفه غرب» نوشته برتراند راسل آغاز کرد. این کتاب که یکی از مهمترین متون در حوزه تاریخ فلسفه است، که با رویکردی پوزیتیوستی نوشته شده است. دریابندری بعدها در خاطرات خود بیان کرده بود که ترجمه کتاب را در زندان قصر آغاز کرده است.

پس از ترجمه «تاریخ فلسفه غرب»، دریابندری کتاب‌های دیگری از راسل به فارسی برگرداند؛ او در سال 1349 کتاب «عرفان و منطق» و در سال 1361 کتاب «قدرت» را از این فیلسوف انگلیسی ترجمه کرد.

در دهه 60 دریابندری کتاب‌های «متفکران روس» اثر آیزایا برلین و «افسانه دولت» نوشته ارنست کاسیرر و در سال 1371 «تاریخ روسیه شوروی، انقلاب بلشویکی» نوشته ای. اچ. کار را به فارسی ترجمه کرد.

در دهه هفتاد و نیمه اول دهه هشتاد، دریابندری در مقام مترجم آثار اندیشه‌ای به مباحث نزدیک به فلسفه محض توجه ویژه‌تری داشت. انتشار کتاب «کلی‌ها» نوشته هیلری استنیلند در سال 1383 نمودی از این رویکرد است.

تألیف از فلسفه تا آشپزی

دریابندری در کنار ترجمه‌های ارزشمند و دقیق خود تعدادی آثار تألیفی نیز دارد که مهم‌ترین آنها عبارتند از: «از این لحاظ» (مجموعهٔ مقدمه‌های دریابندری بر ترجمه‌هایش)، «افسانه اسطوره» در شرح چند نظریه در افسانه‌شناسی و نقد یک اصطلاح، «کتاب مستطاب آشپزی» با همکاری همسرش فهیمه راستکار، «درد بی‌خویشتنی» در باب بررسی مفهوم الیناسیون در فلسفهٔ غرب و دو کتاب «به عبارت دیگر» و «در عین حال» شامل مجموعه مقاله‌ها.

دریابندری آثار و کارنامه درخشانی از خودش به‌ جا گذاشت؛ آثاری که تا زمانی که زبان فارسی زنده است آنها هم زنده خواهند بود. با مرگ او بی‌شک یکی از تاثیرگذارترین مترجمان ما وداع ابدی کرد، اما کارنامه پربار او همچنان باقی است و نسل‌ها از آن بهره‌مند خواهند شد.

انتهای پیام/4028/پ