روایت بهزاد نبوی از شرایط اقتصادی زمان جنگ؛ از اعتراض برخی به ساختن پناهگاه تا گلایه آیت‌الله منتظری

به گزارش خبرنگار سیاسی خبرگزاری آنا، بهزاد نبوی وزیر صنایع سنگین دوران جنگ با تشریح شرایط اقتصادی سال‌های ابتدایی جنگ تحمیلی اظهار کرد: خوشبختانه با حداقل هزینه و حداقل ضرر آن دوره را پشت سر گذاشتیم.

وی افزود: در مجموع علی‌رغم مشکلات، آن دوره می‌تواند قابل قبول باشد. از طرفی باید گفت که مردم هم خیلی همراه بودند و تحملشان بیشتر بود و می‌فهمیدند که چرا باید کمتر بخورند و کمتر مصرف کنند.

نبوی ادامه داد: قند و شکر مورد نیاز کشور عمدتا از طریق واردات تأمین می شد و در آن زمان مجبور بودیم سالی یک میلیون و نیم تن قند و شکر وارد کنیم. این در حالی بود که برای واردات با کمبود امکانات زیر ساختی مواجه بودیم.

نبوی با بیان اینکه تلاش می‌کردیم که نان سهمیه‌بندی نشود، اظهار کرد: سعی می‌کردیم که واردات گندم را به سیلوها برسانیم و از طرفی قیمت آن را ثابت نگه داریم که همان زمان مخالفت‌های شدیدی وجود داشت.

وی اظهار کرد: در دولت شهید رجایی تمام تصمیمات اقتصادی کلان با حضور سران قوا گرفته می شد که من هم دعوت می‌کردند و کلیات گزارش‌ها مورد بررسی و تأیید قرار می‌گرفت.

طرح افزایش تولید برنج

نبوی در تشریح طرح برنج که در ستاد بسیج اقتصادی در سال‌های ابتدایی جنگ مطرح شده بود، گفت: ماجرا از این قرار بود که سالانه یک میلیون تن برنج وارد می‌کردیم که با شروع جنگ این واردات به دو دلیل محدودیت در امر واردات و کمبود، دچار مشکل شده بود. هر چند ارز بود ولی فکر می‌کردیم که باید این ارز برای جنگ ذخیره شود.

وی ادامه داد: طبق این طرح الگوی کاشت برنج را تغییر می‌دادند و برنج پرمحصول جایگزین برنج کم محصول می‌شد. این برنج‌های مرغوب دم سیاه استخوانی در بازار در هر هکتار از زمین قریب به یک تن محصول می‌دهند اما برنج جایگزین هرچند همچون محصول قبلی قد نمی‌کشید ولی در هر هکتار پنج تن محصول می‌داد.

نبوی اضافه کرد: برای اجرایی شدن این طرح با مشکلات زیادی رو به رو بودیم از جمله اینکه چگونه این محصول توسط کشاورزان کشت شده و از طرف تجار وارد بازار شود. از طرفی تلاش زیادی کردیم که دستگاه‌های دولتی در امر توزیع نقش نداشته باشند.

وی گفت: برای اجرایی شدن طرح در اولین قدم قیمت آن را نصف محصول مرغوب قبلی تعیین کردیم که کشاورز برای کشت آن ترغیب شود و برنامه‌ریزی شد که برنج با کالابرگ و قیمت معین توزیع شود و برای اجرایی شدن این امر تصمیم‌ گرفتیم که برای کنترل توزیع و حمل‌ونقل این محصول جاده‌های شمال را کنترل کنیم اما عده‌ای به این کار اشکال شرعی گرفتند. از جمله عده‌ای از تجار به مرحوم مهدوی‌کنی که خیلی از ستاد بسیج اقتصادی حمایت می‌کرد، اعتراض کردند. به خاطر دارم که مرحوم مهدوی‌کنی جلوی من به تجاری که پیرمرد هم بودند حمله تندی کرد و گفت آیا شما شرع را می‌فهمید یا من؟ از طرفی این موضوع را خدمت امام(ره) مطرح کردند و طرح برنج و نحوه اجرایی شدن آن را شرح دادند و گفتند که عده‌ای اشکال شرعی می‌گیرند. من نقل به مضمون می‌کنم که امام(ره) گفته بودند که این کار خیلی هم شرعی است. گفته بودند اشکالی ندارد و جاده‌ها را کنترل کنید.

نبوی در بخشی دیگر از سخنان خود به دوره دوم شرایط اقتصادی زمان جنگ تحمیلی اشاره کرد و گفت: از سال 61 تا سال 64 دوره دوم بود که اقتصاد کشور یک شکوفایی نسبی را تجربه کرد. در این دوره فروش نفت متعادل شد و در سال‌های 61 و 62 تقریبا سالی 20 میلیارد دلار نفت فروختیم.

وی افزود: در دوره دوم درآمد ارزی قابل قبول شد و در نتیجه این وضع ما توانستیم در کنار اقتصاد جنگ که همچنان با سهمیه‌بندی همراه بود به تولید و سرمایه‌گذاری فشار وارد شد و تورم کاهش پیدا کرد که این مسئله ناشی از افزایش عرضه بود.

نبودی تأکید کرد: در این دوره هیچ یک از کالاهای تولیدی در صنایع سنگین به جزء صنعت خودروی سواری که کالای ضروری نبود، بازار سیاه نداشت.

وی اظهار کرد: در سال 64 تمام شاخص‌های اقتصاد کلان به شکل خوب و قابل توجهی رشد کرد.

افت ناگهانی قیمت نفت

وزیر صنایع سنگین دولت میرحسین موسوی با اشاره به دوره سوم به عنوان دوره بحران گفت: از سال 65 تا سال 67 دوره بحران بود که از اواخر سال 64 با افت ناگهانی قیمت نفت شروع می‌شود. قیمت نفت از بشکه‌ای 24 یا 25 دلار به بشکه‌ای 7 یا 5 دلار می‌رسد.

نبوی دامه داد: این کاهش قیمت نفت با تشدید حملات هوایی و موشکی عراق به تأسیسات نفت و خطوط انتقال نفت کشور ما همراه بود. از طرفی ما از نظر امکانات هواپیمایی زمین‌گیر شده بودیم چون تأمین قطعات یدکی برای هواپیماها با مشکل مواجه شده بود.

وی تأکید کرد: در سال 67 در حالی که برای فروش نفت 2/2 میلیون بشکه سهمیه فروش داشتیم، اما مثل حالا که تحریم هستیم نزدیک به یک میلیون بشکه نفت را با قیمت پنج دلار می‌فروختیم.

نبوی به تدوین «استراتژی شرایط نوین اقتصادی» در سال 65 اشاره کرد و گفت: به مدت یکی دو ماه هر روز وزرای دولت از ساعت هشت صبح تا شش عصر جلسات شورای اقتصاد را برگزار می‌کردند که بعضی از جلسات را نخست وزیر و بعضی از جلسات را رئیس سازمان مدیریت برنامه‌ریزی اداره می‌کرد. وزرا بعد از ساعت شش عصر به وزارتخانه خود می‌رفتند و برنامه خود را برای روز بعد آماده می‌کردند. ما آن زمان بلد نبودیم در یک جلسه هیئت دولت 200 طرح تصویب کنیم. هر طرحی در وزارتخانه و بعد در سازمان مدیریت مورد بررسی قرار می‌گرفت که در نهایت این تلاش‌ها استراتژی شرایط نوین اقتصادی تدوین شد. این در حالی بود که هنوز برنامه پنج ساله هم نداشتیم. این استراتژی مجموعه اقداماتی بود که باید برای آن وضعیت ارزی انجام می شد.

وی با بیان اینکه در دوره سوم سالی 7 میلیاد درآمد ارزی از محل فروش نفت داشتیم، اظهار کرد: امروز ما 40 یا 50 میلیارد دلار درآمد غیر نفتی داریم اما آن زمان کل صادرات غیر نفتی ما شامل فرش، پنبه، زیره و غیره کمتر از یک میلیارد بود.

نبوی ادامه داد: از 7 میلیارد دلار درآمد ارزی 3 میلیارد دلار به بخش دفاع داده می‌شد. باید در جواب آن‌هایی که می‌گویند در جنگ به بخش دفاع توجه نمی‌شد، بگویم که تحت نظر شورای عالی دفاع این 3 میلیارد به جنگ تخصیص داده می‌شد. بعلاوه 3 میلیارد هم برای تأمین کالاهای ضروری و حساس اختصاص می یافت و در نهایت یک میلیارد هم برای دیگر امور در نظر گرفته می‌شد که اداره کشور با این یک میلیارد کار دشواری بود.

وی خاطر نشان کرد: خدا حفظ کند آقای زنگنه را که آن زمان جوان و شاداب‌تر بود و در اتاق جلسات می‌گفت ما داریم یک ملت هوازی تربیت می‌کنیم که هیچ چیزی نخورند. واقعیت هم این بود که در تمام آن شرایط سهم کالاهای اساسی دست نخورد چون مشکل قحطی پیش می‌آمد. مجبور بودیم برای دفاع و زنده ماندن مردم سهم کالاها و دفاع را بدهیم.

نبوی در بخش دیگری از سخنان خود اظهار کرد: در سال‌هایی که موشک باران زیاد شد کمیسیون پشتیبانی صنایع در دولت تصمیم گرفت که پناهگاه‌های مختلفی را بسازد اما برخی از افراد که دوستان خیلی خوب ما هم بودند به ما بد و بیراه می‌گفتند که چرا وقتی در جبهه کمبود داریم شما برای پشت جبهه پناهگاه می‌سازید؟ ما نمی‌توانستیم بگوییم که اگر پناهگاه نسازیم و مردم سرپناه و یک لقمه نانی نداشته باشند دیگر کسی به جبهه نمی‌آیند.

وزیر صنایع سنگین دولت زمان جنگ در تشریح شرایط اقتصادی زمان جنگ ادامه داد: تحقیقاً تمام تولیداتی که نیاز به ارز داشتند تعطیل شد. شرکت ایران‌خودرو که 13 هزار پرسنل داشت، 6500 نفر را با پول خوب بازخرید کرد. بعد کارخانه‌ها به سمت تولیدات دفاعی سوق داده شدند. ایران‌خودرو و واحدهای ریخته‌گری کشور توانستند که در طول سه سال چندین میلیون گلوله توپ و خمپاره تولید کنند.

وی اضافه کرد: بسیاری از شناورهای تندرو و بسیاری از پل‌های شناوری که مثلا در عملیات خیبر یا فاو استفاده شدند در کشور توسط واحدهای تولیدی ساخته شد.

نبوی در ارزیابی عملکرد دولت زمان جنگ گفت: علی‌رغم همه کم تجربگی‌ها و مشکلات عملکرد قابل قبولی بود و نمره تجدیدی نمی‌گیریم.

بهزاد نبوی با یادآوری دیدارهای خود با مرحوم آیت‌الله منتظری اظهار کرد: یکبار مرحوم منتظری از وضعیت اقتصادی به تندی انتقاد کردند و من به ایشان گفتم وقتی که من در زندان بودم در نهایت بلند پروازی جوانی خود فکر می‌کردم که اگر روزی حکومت شاه تغییر کند به واسطه دوستان خود مدیر یک شرکت می‌شوم، حالا شما ما را به عنوان وزیر و وکیل انتخاب کرده‌اید، بیشتر از این چیزی که انجام می‌دهیم بلد نیستیم.