فوران دماوند حتمی است/ آرامش قبل توفان مَثَل نیست

گروه اقتصادی خبرگزاری آنا, پژمان مهدوی - دماوند در شمال ایران، بلندترین کوه کشور، بلندترین آتشفشان آسیا و خاورمیانه و یکی از یک‌هزار و ۵۱۵ قله بسیار برجسته جهان به‌شمار می‌رود. این کوه در پاره مرکزی رشته‌کوه البرز در جنوب دریای مازندران جای دارد. از دیدگاه تقسیمات کشوری، دماوند در بخش لاریجان شهرستان آمل در استان مازندران قرار دارد.

برای ایرانیان دماوند نماد عظمت و شکوه بوده و از دیرباز در ادبیات و تاریخ کشور نقش پررنگی داشته است. در افسانه‌های پارسی نیز همواره از این کوه یاد شده است.

بلندترین کوه ایران و خاورمیانه و بلندترین قلهٔ آتشفشانی آسیا برای ما نامی آشناست که در بخش مرکزی رشته کوه البرز جای خوش کرده است. قله دماوند در فرهنگ کشور ایران مظهر پایداری و استواری است و یک نماد ملی و ارزشمند به‌شمار می‌رود.

چند وقتی است که در مورد هیجانات کوه دماوند به عنوان مظهر پایداری و استواری میهن‌مان مطالبی به صورت رسمی و غیررسمی مبنی بر گرم شدن هوای دماوند و یا گرم شدن خود کوه و یا زمین و آتشفشان آن طرح می‌شود. خبرنگار گروه اقتصادی آنا به طور مفصل در گفتگو با امیر شمشکی کارشناس و پژوهشگر زمین‌شناسی به این موضوع پرداخته است.  ‌

* آنا؛ آیا ادعای گرم شدن دماوند طی سال‌های اخیر صحت دارد؟ 

* دکتر شمشکی:  بله هوای اطراف کوه دماوند طی تابستان امسال در مقایسه با سال گذشته چند درجه‌ای گرم‌تر شده است اما فقط چند درجه‌ بوده و من  7 درجه را  کاملاً تأیید نمی‌کنم.

اگر کارشناسان امر افزایش دما را مطرح کردند، دمای هوای دماوند را گفته‌اند و هیچ ارتباطی با زمین و خود دماوند ندارد. البته در چند جلسه این مطلب را از زبان مسئول هواشناسی استان مازندران شنیده‌ام و ایشان می‌گفتند، بررسی‌های ما نشان می‌دهد که دمای هوای دماوند افزایش یافته و البته آنجا ایستگاه هواشناسی هم ندارند، آنها می‌گفتند بر اساس مدل‌سازی‌های انجام‌شده در پایین‌دست دماوند این افزایش دما وجود داشته و تعمیم دادن اطلاعات پایین‌دست به بالادست را مد نظر قرار داده‌اند.

افزایش دمای هوا از لحاظ بحث ذوب یخ‌ها و برف‌ها در دماوند خیلی اهمیت دارد,  ایشان (مدیر هواشناسی استان مازندران) می‌گفت تا حالا این میزان افزایش دمای هوا در دماوند سابقه نداشته و این هفت درجه‌ای که طرح می‌کرد عدد زیادی است که به نظرم سه و یا چهار درجه معقول‌تر باشد و اینکه تنها دمای هوا در قلّه افزایش پیدا کرده و ربطی هم به زمین دماوند ندارد.

شمشکی تصریح کرد: البته اتفاقی که امسال در افزایش دمای هوای دماوند افتاده با شدت‌های مختلف سابقه داشته و امر منحصربه‌فردی نبوده است، آن سیلابی که در قسمت لاریجان اتفاق افتاد در سال‌های گذشته نیز مسبوق به سابقه بوده است و  به‌هرحال هر سال با شدت‌های مختلف سیلاب وجود داشته است.

این پژوهشگر اضافه کرد: اما امسال یکی از دلایلی که از دیدگاه هواشناسی برای بروز سیلاب در لاریجان مطرح شد موضوع گرم‌تر شدن هوا در قسمت‌های بالادست دماوند است و به‌خاطر اهمیتی هم که دارد مصوب شد که سازمان هواشناسی یک ایستگاه هواشناسی در ارتفاعات بالاتر هم داشته باشند که اعداد دمای هوا در این قله براساس حدس و گمان نباشد. اما در مجموع  بررسی‌هایی که از دیدگاه زمین‌شناسی صورت می‌گیرد، آنومالی خاصی را روی مبحث آتش‌فشان دماوند نداشتیم. 

* آنا: حالا بحث‌هواشناسی به جای خود, جناب عالی به‌عنوان یک کارشناس مسئول، این مسئله را از زاویه دید خودتان چطور ارزیابی می‌کنید؟ اصلاً صحت دارد؟ اتفاقی از نظر بحث زمین‌شناسی در دماوند افتاده است یا خیر؟

دکتر شمشکی: دماوند یک آتش‌فشان خفته است و برخلاف دیدگاه بعضی‌ها که آن را یک آتش‌فشان خاموش می‌دانند، نیست. این آتش‌فشان‌ها، آتش‌فشان‌های فعالی هستند که چون فعالیتی به آن شکل ندارند از دیدگاه عامه غیرفعال محسوب می‌شوند.

وی ادامه داد: البته وقتی بحث فعالیت که می‌شود از دید زمین‌شناسی دماوند فعال است، همین که چشمه‌های آب‌گرم دارد، بخارهایی که از دهانه‌اش خارج می‌شود و یک‌سری از نشانه‌های دیگری مثل آن لرزه‌زایی که در اطراف کوه روی داد به‌خاطر جابه‌جایی ماگما، ماگما چمبرز در زیر دماوند بود، که همه اینها نشان‌دهنده این است که این آتش‌فشان، آتش‌فشان خاموشی نیست.

دماوند آتش‌فشانی است که فعال نیست، مثل موجودی که وجود دارد ولی از خودش حرکتی را نشان نمی‌دهد. در همه جای دنیا در برنامه‌های سازمان‌های زمین‌شناسی هم نمونه این نوع آتشفشان‌ها وجود دارد که باید در کشورمان هم این نمونه آتشفشان بیشتر مورد رصد قرار گیرد.

اما به‌خاطر یک‌سری از مسائل مدیریتی، گاهی اوقات مباحث مالی و یا ... و البته هماهنگی را شاید بگویم که مهم‌تر باشد بی‌نظمی‌هایی در تخصیص بودجه‌ها و ... وجود دارد، که مانع نظارت و رصد بیشتر در کوه دماوند می‌شود. از اواخر سال 81 یا اوایل سال 82 اقداماتی در این راستا یعنی رصد و نظارت بیشتر بر فعالیت‌های کوه دماوند صورت گرفته که آتش‌فشان از دیدگاه‌های مختلف مانیتور شود.

یکی از مباحث رصدی موضوع چشمه‌های آب‌گرم و معدنی دماوند است که از لحاظ دما و وضعیت شیمیایی باید سنجیده شود، از لحاظ بحث‌های لرزه‌نگاری نیز باید سنجیده شود. البته این بررسی‌ها در دوره‌هایی انجام گرفته ولی در برخی از زمان‌ها به‌خاطر مشکلاتی که پیش آمده، یک‌مقدار مسکوت مانده است.

* آنا: اکنون رصد وضعیت کوه و آتشفشان دماوند در چه حالتی هستید؟ در حالت مسکوت است یا فعال؟

البته فعالیت‌های رصدی و مانیتور در حالتی است که برنامه‌ها با بازه‌های زمانی طولانی‌تر انجام می‌شود. یعنی انجام می‌شود ولی آن نظمی که در دهه 80 بود در دهه 90 نیست.

* آنا: به نظر شما این نوع وضعیت رصد خطرناک نیست؟ 

دکتر شمشکی: برخلاف زمین‌لرزه که هنوز روش‌های خیلی قابل اطمینانی برای پیش‌بینی‌اش وجود ندارد، اما در حوزه فعال شدن آتشفشانی ابزارهای لازم وجود دارد که بتوان زمان فعال شدن آن را پیش‌بینی کرد. البته در حوزه زمین‌لرزه و مبحث پیش‌بینی اقداماتی شده و از لحاظ مباحث علمی تلاش شده است. شاید خیلی هنوز از یک سیستم پایش زمین‌لرزه انتظار این را نداشته باشیم که یک زمین‌لرزه را خیلی دقیق برای ما پیش‌بینی کند و ما بتوانیم اقدامات مدیریتی را از لحاظ بحران انجام دهیم ولی آتش‌فشان خوشبختانه در سطح دنیا، سیستم پایش‌های مشخصی دارد و معمولاً هم به‌موقع قابل پیش‌بینی است.

وی ادامه داد: این مهم لزوم وجود یک سیستم پایش منظم و مرتب را در چند بُعدی که بخشی از آن بحث لرزه‌نگاری، بخشی از آن بحث سنجش خصوصیات فیزیکی و شیمیایی چشمه‌ها است، ضروری می‌کند که پای بحث‌های اندازه‌گیری‌های ماهواره‌ای را به میان می‌آورد که از لحاظ میزان جابه‌جایی و مباحث مختلف بسیار دقیق‌تر است. 

شاید حداقل پنج، شش موضوع مهم که معمولاً در سطح دنیا هم از همین‌ها نتیجه می‌گیرند, این الزام را به وجود آورده که سیستم پایش مرتب و منظمی از طریق سازمان زمین‌شناسی که متولی زمین‌شناسی است در دماوند مستقر کند.

شمشکی تصریح کرد: اگر هم لازم باشد و صلاحدید مسئولان امر، با توجه به مسائل بودجه‌ای با همکاری ارگان‌ها می‌توان این موضوع را در سازمان زمین‌شناسی ایجاد کرد.

به‌ هرحال یا به‌طور مستقل خود سازمان زمین‌شناسی و یا با همکاری چند ارگانی که می‌توانند دخیل باشند واقعاً لزوم ایجاد این سیستم پایشی در دماوند احساس می‌شود و باید این‌ چنین سیستمی وجود داشته باشد و اگر این سیستم درست پایه‌گذاری شود و بودجه‌های مناسب به آن تخصیص داده شود و کارشناسان زبده‌ای در آن دخیل باشند، مطمئناً فعال شدن آتش‌فشان دماوند قابل پیش‌بینی است.

وی ادامه داد: البته این احتمال هم وجود دارد که شاید دهه‌ها و صدها سال بگذرد و هیچ اتفاقی هم رخ ندهد ولی لزوم ایجاد و راه‌اندازی این سیستم وجود دارد و اگر اتفاقی هم نیفتاد,  جدای از این قضایا یک ویژگی دیگر که این سیستم پایش می‌تواند داشته باشد به‌جز اینکه وظیفه اصلی آن قطعاً رفتارسنجی مناسب از فعل‌وانفعالات آتش‌فشانی است، در عین‌حال اطلاعات زمین‌شناسی ذی‌قیمتی هم می‌تواند در طول زمان بدهد که ارزش علمی داشته باشد.

به‌هرحال از هر دو جنبه به‌نظر می‌رسد که وجود چنین سیستمی برای آتش‌فشان‌های بزرگ و مهم کشور، لازم است. به‌ویژه دماوند با توجه به اینکه ریسک بالایی هم دارد، چون در یک منطقه‌ای واقع شده است که جمعیت زیادی در اطرافش ساکن هستند و نیز تردد زیادی در آن منطقه صورت می‌گیرد، شرایط خاص خودش را دارد. برخلاف بعضی از آتش‌فشان‌ها که شاید خطر بالایی دارند ولی خطرپذیری‌شان به‌اندازه دماوند نیست.

* آنا: پس این بحث پایش این آتش‌فشان، آیا افزایش دما تأثیری بر دمای آتش‌فشان دماوند دارد؟

دکتر شمشکی:  خیر هیچ ارتباطی به هم ندارند, هوا تقریباً جداگانه است و اتفاقاً برخی از سیلاب‌ها که روزهای اول هم در برخی از خبرگزاری‌ها به‌قول بعضی از همکاران می‌گفتند احتمالاً می‌تواند دامنه دماوند گرم‌تر شده باشد و این امر، موجب آب شدن یخ‌ها شده است. البته من خودم از منطقه در این مقطع زمانی بازدید نداشتم ولی در مجموع از اظهارنظرهایی که دوستان از خود منطقه داشتند و کارشناسان رشته‌های مختلف، به‌نظر می‌رسد که بحث سیلاب اخیر لاریجان ارتباط چندانی به تغییرات چشمگیر وضعیت آتش‌فشانی دماوند نداشته است.

انتهای پیام/4102/4083/پ