آموزش تلفیقی کودکان استثنایی؛‌ حق یا لطف؟

گروه اجتماعی خبرگزاری آنا - سارا امیری، نظام آموزشی کشور که سال‌های متمادی با برچسب «استثنایی» به دانش‌آموزان با نیازهای ویژه، آنها را از نظام آموزش عادی کشور طرد و در مدارس خاص آنها را سامان داده بود، حالا مصمم شده تا به جای تفاوت‌ها به شباهت‌های این دانش‌آموزان توجه کند و در تلاش است این تفکر را در جامعه رواج دهد.

در سال‌های گذشته دانش‌آموزانی که دچار معلولیت‌های متفاوت از قبیل شنوایی، بینایی، جسمی – حرکتی و ... بودند باید به دلیل تفاوت‌ها وارد مدارس استثنایی می‌شدند و در یک فضای بسته و متفاوت از جامعه به تحصیل می‌پرداختند. متاسفانه اجرای این سیستم مشکلات بسیاری را برای این دانش‌آموزان به همراه داشت و ‌آنها پس از فارغ التحصیلی از مدرسه، به دلیل طرد اجتماعی، قادر به زندگی عادی در جامعه نبودند؛ این در شرایطی بود که آنها در سیستمی رشد و نمو پیدا کرده بودند که سازگاری با محیط اجتماعی را به آنها آموزش نداده بود و حالا قرار بود در جامعه‌ای حضور پیدا کنند که هیچ‌چیزش مطابق با نیازهای ویژه آنها طراحی نشده و این، سرآغاز مشکلات بزرگتری بود.

«آموزش فراگیر» راهکار سازمان آموزش‌و‌پرورش استثنایی کشور برای عادی‌سازی تحصیل دانش‌آموزان با نیازهای ویژه در مدارس عادی است؛ هرچند که اجرای این طرح با انتقادات فراوانی همراه شده و شرایط مدارس عادی نیز برای پذیرش این‌گونه از دانش‌آموزان فراهم نشده است اما باید دانست که تحقق کامل این نوع آموزش، مستلزم گذر زمان و رفع اشکالات احتمالی آن است.

برای بررسی بشتر مشکلات اجرای آموزش فراگیر و ملزومات آن، خبرگزاری آنا در نشستی به بحث با مجید قدمی، رئیس سازمان آموزش‌و‌پرورش استثتنایی کشور، محسن غفوریان، معاون برنامه‌ریزی آموزشی و توانبخشی سازمان آموزش‌و‌پرورش استثنایی و ابوالقاسم جامه‌بزرگ، مدیرکل اسبق آموزش ابتدایی و کارشناس مسائل آموزشی پرداخته است که هر یک از دیدگاه و جایگاه خود به بررسی این موضوع پرداختند.

لزوم فرهنگ‌سازی آموزش تلفیقی در جامعه

مجید قدمی، رئیس سازمان آموزش‌و‌پرورش استثنایی کشور در ابتدای نشست با بیان اینکه در حوزه دانش‌آموزان با نیازهای ویژه در نظام آموزش‌و‌پرورش برنامه‌ریزی‌های لازم صورت گرفته است، گفت: در حال حاضر 55 هزار دانش‌آموز با نیاز‌های ویژه در سیستم تلفیق و حدود 73 هزار دانش‌آموز در سیستم جداسازی (مدارس با نیازهای ویژه) مشغول به تحصیل هستند.

وی با تاکید براینکه برای اجرای آموزش فراگیر باید فرهنگ آن را در تمام نهاد آموزش‌و‌پرورش نهادینه کنیم، افزود: تمام افرادی که به نوعی با دانش‌آموزان در ارتباط هستند از قبیل معلم، اولیای دانش‌آموزان سالم، اولیای دانش‌آموزان با نیازهای ویژه و ... باید با اهداف این سیستم آموزشی آشنا شوند.

در ادامه محسن غفوریان معاون برنامه‌ریزی آموزشی‌ و توانبخشی سازمان آموزش‌و‌پرورش استثنایی با تاکید براینکه تغییر نگرش در کشور یک موضوع سخت و پیچیده‌ای است، عنوان کرد: ما معتقد هستیم تمام کودکان حق دارند در نزدیک‌ترین مدرسه محل زندگیشان آموزش ببیند و تمام دانش‌آموزان عادی و با نیازهای ویژه باید از این حق بهره‌مند شوند اما فرهنگ‌سازی این مساله در جامعه امری زمان‌بر است که نیازمند همکاری سازمان‌ها، ارگان‌ها و خانواده‌ها دارد.

وی افزود: ما نباید بر این باور باشیم که محدودیت‌های صرفا برای دیگران است؛ زیرا هر لحظه ممکن است حادثه‌ای برای فرزندانمان رخ دهد که آنها را دچار محدودیت کند پس خانواده‌های دانش‌آموزان عادی باید بپذیرند که این اتفاق ممکن است برای کودک آنها نیز رخ دهد و با این تفکر حضور دانش‌آموزان با نیازهای ویژه را در کنار دانش‌آموزان عادی بپذیرند. هم‌چنین باید به خاطر داشته باشیم تفاوت فقط معلولیت نیست گاهی تفاوت می‌تواند در ابتلای کودکان به بیماری خاص، دو زبانه بودن و ... نیز خلاصه شود.

سیستم پشتیبان کلید موفقیت آموزش فراگیر

قدمی در پاسخ به سوال خبرنگار آنا مبنی براینکه آیا صرفا با فرهنگ‌سازی اجرای آموزش فراگیر موفقیت آمیز خواهد بود، گفت: گام اول فرهنگ‌سازی است اما باید برای اجرای این سبک آموزش سیستم حمایتی نیز پیش بینی کنیم. برای تحقق این امر معلمان رابط در نظر گرفته شده است تا بتواند با توجه به معلولیت دانش‌آموز، آموزش‌های لازم را به معلم ارائه دهد تا دانش‌آموز با نیازهای ویژه بتواند کنار هم‌سالان خود و در مدارس عادی از آموزش بهره‌مند شود.

وی افزود: اگر سیستم پشتیبان در آموزش فراگیر در نظر گرفته نشود طرح تلفیق با شکست مواجه می‌شود که ما برای پیشگیری از این شکست در هر منطقه تعدادی از مدارس پذیرا را تحت نظر مدرسه استثنایی قرار دادیم و معلم رابط هم در مدارس استثنایی سازماندهی می‌شوند و در زمان‌های مشخص در مدارس پذیرا حضور می‌یابند.

ضرورت ثبت اطلاعات دانش‌آموزان با نیازهای ویژه

در ادامه جامه‌بزرگ، کارشناس مسائل آموزشی خطاب به قدمی با طرح این سوال که برای اجرای آموزش فراگیر و پیگیری وضعیت دانش‌آموزان با نیازهای ویژه در مدارس عادی چه تدابیری اندیشیده شده است، گفت: در آموزش فراگیر دانش‌آموزان با نیازهای ویژه نباید در مدارس عادی به حال خود رها شوند بنابراین باید سیستمی طراحی شود تا اطلاعات دانش‌آموزان، نوع معلولیت، مدرسه پذیرا و ... در آن ثبت شود وبه صورت مکرر مورد رصد قرار بگیرد زیرا در غیر این‌صورت دانش‌آموز در مدرسه عادی منزوی‌تر و گوشه‌گیر تر خواهد شد.

قدمی، رئیس سازمان آموزش‌و‌پرورش استثنایی کشور در پاسخ به این نیازسنجی، گفت: آموزش و پرورش استثنایی نیز برای عدم رهاسازی دانش‌آموزان در مدارس عادی پس از سنجش دانش‌آموزان اطلاعات آنها را در سامانه سناد وارد می‌کند و دسترسی به این اطلاعات در سامانه امکانپذیر است.

مزایای معلمان فعال در آموزش فراگیر باید افزایش یابد

در ادامه جامه‌بزرگ با توجه به افزایش سختی کار معلمان، خاطرنشان کرد: براینکه معلمان انگیزه مناسبی برای حضور در آموزش فراگیر داشته باشند، باید مزایا و حقوقی را برای آنها در نظر گرفت؛ زیرا تدریس به دانش‌آموزان با نیازهای ویژه در کنار دانش‌آموزان عادی علاوه بر زمان‌بر بودن نیازمند وقت بیشتری است، برای مثال اگر معلم بخواهد املا بگوید به خاطر حضور دانش‌آموز با نیاز ویژه باید شمرده، خوانا کلمات را تکرار کند تا دانش‌آموزان بتوانند هم‌پای سایر دانش‌آموزان تکلیف خود را انجام دهند که این سختی کار باید در حقوق آنها در نظر گرفته شود.

قدمی در پاسخ به سوال خبرنگار آنا مبنی براینکه آیا آموزش تمام معلمان کشور از طریق معلم رابط برای اجرای یکپارچه آموزش فراگیر امکانپذیر است، یادآور شد: خیر، بر این اساس ما لوح‌های فشرده، فیلم و ... را تهیه و در اختیار معلمان قرار دادیم تا علاوه بر آموزش‌های معلمان رابط به روش‌های دیگر نیازهای خود را پاسخگو باشند.

رئیس سازمان آموزش و پرورش استثنایی کشور افزود: علاوه بر اینکه امتیازاتی برای معلمان فعال در آموزش فراگیر در نظر گرفته شده است قرار شده به ازای هر یک دانش‌آموز با نیازهای ویژه که وارد کلاس می‌شود 4 دانش‌آموز عادی از جمعیت آن کلاس کم شود بنابراین غشار کار معلمان نسبت به گذشته چندان افزایش نمی‌یابد.از طرفی تجربیات ما نشان داده دانش‌آموزان عادی به راحتی دانش‌آموزان با نیازهای ویژه را در کلاس می‌پذیرند و به لحاظ عاطفی همکاری خوبی با معلم و دوستان خود دارند در واقع اجرای این طرح همکاری بین دانش‌آموزی را نیز افزایش داده است.

اجرای آموزش فراگیر موجب ارتقاء کیفیت آموزشی می‌شود

​ قدمی در ادامه در پاسخ به سوال خبرنگار آنا مبنی براینکه ایا با توجه به ظرفیت‌ها و امکانات مدارس کشور امکان حذف 4 دانش‌آموز عادی از کلاس به ازای افزوده شده یک دانش‌آموز با نیاز ویژه وجود دارد، گفت: شاید در برخی مناطق امکانذپیر نباشد اما ما موظف هستیم به سمت‌آموزش فراگیر پبیش برویم زیرا این یک انتخاب نیست، یک اجبار و حق انسانی است و تمام نظام‌های آموزشی پیشرفته دنیا به این سمت حرکت کرده‌اند.

رئیس‌سازمان آموزش‌و‌پرورش استثنایی کشور در ادامه و در پاسخ به موضوع مطرح شده از سوی آقای جامه‌بزرگ، مبنی بر افزایش حجم کاری معلمان با حضور دانش‌آموزان با نیازهای ویژه در کلاس، گفت: حضور دانش‌آموزان با نیازهای ویژه در مدارس عادی نه تنها مانعی برای آموزش نیست بلکه موجب تقویت آموزش عادی نیز می‌شود زیرا معلم اگر بخواهد موضوعی را به صورت تئوری به دانش‌آموزان بیاموزد ناچار است به به خاطر حضور دانش‌آموزان با نیازهای ویژه از وسایل کمک آموزشی مجسم استفاده کند که این امر کیفیت آموزشی را ارتقاء می‌بخشد.

پذیریش 370 دانش‌آموز با نیازهای ویژه در کنکور سراسری

وی افزود: شاهد ما بر این گواه، میزان قبولی دانش‌آموزان با نیازهای ویژه است که پس از تحصیل در مدارس عادی در کنکور پذیرفته شدند. آمارها نشان می‌‌دهد امسال بالغ بر 370 دانش‌آموز با نیاز‌های ویژه بدون سهمیه در کنکور سراسری پذیرفته شدند و بیش از 30 نفر آنها رتبه یک تا سه رقمی کسب کرده‌اند.

گنجانده شدن 8 واحد آموزش فراگیر برای دانشجویان

قدمی، رئیس سازمان آموزش‌و‌پرورش استثنایی کشور در ادامه در پاسخ به سوال خبرنگار آنا مبنی براینکه با اجرای آموزش فراگیر آیا روش تدریس معلمان به طور کامل دچار تغییر می‌شود، گفت: خیر، تنها معلمان باید روش تدریس خود را منعطف‌تر کنند برای مثال وقتی دانش‌آموز ناشنوا در کلاس حضور داشته باشد معلم باید خواناتر صحبت کند تا دانش‌آموز بتواند لب‌خوانی کند و صرفا در موارد مورد نیاز کلمات را با زنان اشاره که توسط معلم رابط آموزش داده شده، تکرار کند.

وی افزود: ما هم‌چنین برای آمادگی تمام معلمان برای حضور در آموزش فراگیر از سرچشمه تغییر را آغاز کردیم و قرار است معلمان در دانشگاه فرهنگیان در تمامی رشته‌ها 8 واحد آموزش فراگیر را سپری کنند.

بهسازی فضای مدارس برای حضور دانش‌آموزان با نیازهای ویژه

در ادامه، جامه‌بزرگ کارشناس مسائل آموزشی با تاکید براینکه اجرای موفق آموزش تلفیقی علاوه بر فرهنگ‌سازی و آموزش معلمان نیازمند مناسب‌سازی مدارس است، گفت: شرایط فیزیکی مدارس کنونی ما آماده حضور دانش‌آموزان با نیازهای ویژه نیز نیست این در حالی است که اجرای موفق این طرح نیازمند بهسازی و مناسب‌سازی مدارس برای تمام دانش‌آموزان با نیازهای مختلف است که این امر بودجه مناسبی را می‌طلبد.

قدمی در پاسخ به این مساله، عنوان کرد: سازمان آموزش و پرورش استثنایی کشور با هماهنگی معاونت نوسازی قرار شده در هر منطقه 3 مدرسه را انتخاب بهسازی کند. البته می‌پذیریم که این روند کُند است و تا نقطه مطلوب فاصله داریم اما نسبت به گذشته پیشرفته بسیار خوبی داشته‌ایم.

جامه‌بزرگ در بخش دیگری از سخنانش آموزش و اطلاع رسانی خانواده‌ها و جامعه را برای اجرای آموزش تلفیقی ضروری دانست و گفت: باید بروشورهایی تهیه و در سطح مدارس و اولیا منتشر شود تا تمام افراد با اهداف این طرح آشنا شوند.

قدمی در واکنش به این نیازسنجی، یادآور شد: 3 میلیارد تومان برای آموزش، تولید محتوا برای معلمان و آموزش خانواده اعتبار از سازمان مدیریت اختصاص یافته و اقداماتی نیز انجام شده است. امسال 6 هزار بسته آموزشی در مدارس عادی توزیع شده تا معلمان و اولیت نسبت به شیوه‌های آموزشی توجیح شوند.

بر اساس این گزارش، گفتنی است اجرای کامل آموزش فراگیر نیازمند تغییر نگرش جامعه و پذیریش دانش‌آموزان با نیازهای ویژه در کنار دانش‌آموزان عادی است، زیرا همه ما باید بدانیم و آگاه باشیم هیچ دانش‌آموزی در فضای گلخانه‌ای (مدارس با نیازهای ویژه) نمی‌تواند برای زندگی در جامعه آماده شود و اهداف نظام آموزشی نیز محقق نمی‌شود. از طرفی تغییر این نگرش دیرینه و آماده‌سازی فضاهای آموزشی دست یاری ارگان‌ها و سازمان‌های مختلفی را نیز می‌طلبد که امید است در‌ آینده نزدیک شاهد اجرای کامل آموزش تلفیقی در کشور باشیم و هیچ دانش‌آموزی به دلیل تفاوت دچار محدودیت نشود.