عاشورا؛ الگوی کامل خوبی و زیبایی برای انسانیت

مصطفی فیض، خبرنگار خبرگزاری آنا در سمنان: هم‌زمان با اقامه عزا برای سرور و سالار شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین(ع) و یاران باوفایش و همراه با خیل عزاداران حسینی بر آن شدیم تا درباره چرایی عزاداری در این ماه پرشور و معرفت با عزاداران حسینی به گفت و گو بنشینیم. در همین راستا به سراغ دکتر داود فیض رئیس بنیاد ملی نخبگان استان سمنان رفتیم.

وی که از جانبازان جنگ تحمیلی است و دو برادر بزرگوارش هم در این راه به درجه رفیع شهادت نائل آمده‌اند، به گرمی پذیرا می شود و بخشی از وقت خود را به این گفت و گو اختصاص می دهد.

این عضو هیات علمی دانشگاه سمنان اکنون از فعالان اجتماعی محسوب شده و در ایام محرم در تکیه علی‌اصغر(ع) شهرستان سرخه در کنار برگزاری آیین عزاداری و مجالس سوگواری به برنامه‌ریزی و اجرای حلقه‌های معرفت به‌منظور ارتقای سطح آگاهی اجتماعی عزاداران حسینی مشغول است. آنچه در ادامه می‌خوانید حاصل گفت و گوی خبرنگار آنا با این نخبه علمی است:

به نظر شما فلسفه عزاداری برای سیدالشهدا(ع) در دنیای امروز چیست؟

عزاداری برای سیدالشهدا و یا به تعبیر دیگر زنده نگه‌داشتن قیام عاشورا، یک الگوی کامل برای پاسداشت همه خوبی‌ها و زیبایی‌ها است که خداوند متعال برای سهولت کار ما در امر هدایت، چنین الگویی را معرفی کرده است. این الگو زمان و مکان نمی‌شناسد و صرفا برای امروز یا دیروز نیست و چه‌بسا در تمام طول اعصار گذشته تا آینده و به قولی از ازل تا به ابد این الگو مستمسک انبیا و اولیا و نسل بشر بوده است.

چرا این واقعه به‌عنوان الگوی کامل معرفی می‌شود؟

در کربلا تمام خوبی‌ها و زیبایی‌ها در یک‌طرف جمع شده بود که حضرت سیدالشهدا(ع) حضور داشتند و تمام بدی‌ها و زشتی ها در طرف مقابل قرار داشت که سپاه یزید جمع شده بود. جالب است که در این واقعه نماینده‌ای از تمامی اقشار جامعه حضور دارد. از کودک شیرخوار گرفته تا نوجوان و جوان، میان‌سال و پیر، زن و مرد و دختر و پسر، ثروتمند و غنی تا تهیدست و فقیر، مسلمان و دین‌دار تا غیرمسلمان و کافر. از کسی که کافر بوده و در لشکر دشمن حضور داشته و برگشته و به حسین (ع) روی آورده تا کسی که از لشکر سیدالشهدا(ع) بریده و به سپاه دشمن پیوسته، سیاه‌پوست و سفیدپوست، عرب و عجم و ... همه و همه نمایندگانی از اقشار مختلف اجتماعی هستند که در این واقعه حضور داشته و باعث جامعیت بخشی به این واقعه تاریخ ساز شده‌اند. بررسی کنش‌های اجتماعی در این واقعه این نتیجه را به دست می‌دهد که این یک الگوی کامل انسانیت است که حتی فراتر از قالب‌های مذهبی و دینی قرار می‌گیرد.

در واقعه عاشورا به لحاظ محتوا چه اتفاقی افتاده است؟

همانند تمام تحریم‌هایی که امروز ما تجربه می‌کنیم، تحریم‌های همه‌جانبه و سخت‌تر را در عاشورا شاهد هستیم. مواردی مانند آتش زدن، دزدیدن، سربریدن و تمام جنایت‌هایی که اکنون اتفاق می‌افتد، نمونه اشد آن را در کربلا می‌بینیم. اقتدا به این واقعه باعث می‌شود که تحمل مشکلات و سختی‌ها راحت‌تر شود.

اینکه حضرت ظهر عاشورا در کشاکش جنگ تصمیم به اقامه نماز آن‌ هم از نوع جماعت مقابل انظار عمومی می‌گیرد، یا اینکه فردی مانند حر از سپاه دشمن را پیش از جنگ سیراب می‌کند اما دشمن در اوج خباثت اجازه آب به یک طفل شیرخواره نمی‌دهد، نحوه برخورد و مهربانی امام حسین(ع) در پذیرش حر، به‌عنوان کسی که عامل کج شدن راه ایشان به سمت کربلا بود و شاید می‌توان گفت پایه‌گذار مصیبت‌های عاشورا، بدون اینکه او را شرمنده، معطل و یا انتقادی کند به آغوشش می‌کشد. عکس‌العمل مادر وهب مسیحی در واقعه کربلا در قبال سر بریده فرزندش که گفت: «ما سری که دادیم را پس نمی‌گیریم.» یا رفتار ثروتمندی مانند زهیر که به قول امروزی‌ها پولش از پارو بالا می‌زد، در گذشتن از خانواده، مال، جان و جلال و شوکت خود، همه و همه از نمونه‌های زیبایی در این واقعه و در طرف مقابل نمونه تمام‌عیار شقاوت‌ها و رذالت‌ها وجود دارد که بیان تمام آن‌ها در این فرصت نمی‌گنجد.

اینکه بر اساس روایات مختلف چون هدف حضرت سیدالشهدا(ع) جنگ نبود و تا لحظات آخر به یارانش هم اجازه جنگ نداد و در تمام طول مدت، با خطابه‌های فراوان سعی در نصیحت و بازگرداندن لشکر کفر به راه راست و درست را داشت یکی دیگر از زیبایی‌های این واقعه است.

این روایات و بسیاری از این نمونه ها، عواملی هستند که باعث می‌شود امروز کسی حق نداشته باشد مانع حضور افراد با گرایش‌ها و تمایلات فردی مختلف در مجالس و محافل بزرگداشت قیام حضرت اباعبدالله الحسین(ع) شود. شاید بسیاری از ما از هدایت خیلی‌ها ناامید باشیم. اما حضرت از احدی ناامید نبود تا جایی که در لحظات آخر نسبت به نصیحت خبیثی مانند شمر هم وقتی‌ که بر سینه حضرت نشسته ناامید نیست.

در دنیای امروز افراد زیادی را می‌بینیم که با توسل و تمسک به امام حسین(ع) از حضیض ذلت به اوج عزت رسیده‌اند. نمونه‌هایی مانند علی گندابی‌ها و رسول ترک‌ها کسانی هستند که به‌واسطه کرامات مکتب عاشورا از فرش به عرش رسیده‌اند.

راز ماندگاری و گسترش عزاداری حادثه عاشورا در شرایطی که حدود 1400 سال از وقوع آن می‌گذرد چیست؟

پیامبر گرامی اسلام صلی‌الله علیه و آله و سلم می‌فرمایند: «إنَّ لِقَتلِ الحُسَینِ حَرارَةً فی قُلوبِ المُؤمِنینَ لاتَبرُدُ أبَدا» شهادت حسین سلام‌الله‌علیه حرارتی در دل مؤمنان به وجود آورده که هرگز سرد نخواهد شد. این اراده الهی است که خدا برای اینکه این الگو برجسته شود و برای آنکه ما انسان‌ها هدایت شویم تسهیلات ویژه‌ای قائل شده است. تسهیلاتی در این الگو قرار داده تا ابنای بشر را به سمت خود رهنمون کند.

جالب است بدانید خوردن همه خاک‌ها از جمله خاک کعبه، حرام است، جز تربت سیدالشهدا(ع) که خوردن آن مستحب است. یا رفتن به هر مکانی که زیان جانی در آن باشد حرام است جز سفر کربلا که توصیه شده و مستحب است. یا روایتی که می‌گوید یک قطره اشک برای حضرت، باعث خاموشی آتش جهنم می‌شود که این خاصیت در اشک‌های دیگر نیست. مواردی زیادی از این‌ دست وجود دارد که در چارچوب همان تسهیلات ویژه‌ای قرار می‌گیرد که خدا برای جذب ابنای بشر قرار داده و این تسهیلات هم در چارچوب فهم مادی است و هم فهم ماورایی. یعنی پدیده‌ای که قلب‌ها را جذب می‌کند، انسان‌ها را به سمت خود می‌کشد و هر کس بضاعت و توانی که دارد را در طبق اخلاص گذاشته و در خدمت این دستگاه قرار می‌دهد. به‌گونه‌ای که می‌بینیم پولدار، پول خرج می‌کند، زوردار، به زیر علم رفته و نماد عاشورا را بلند می‌کند. صدادار، می‌خواند. هنرمند آثار هنری می‌سازد. ادیب شعر می‌گوید و به همین ترتیب هرکس هر کاری که از عهده‌اش برمی‌آید عاشقانه ارائه می‌کند.

اینکه در قلب استکبار جهانی در آمریکا روزی به نام سیدالشهدا(ع) به نام روز حسین (Hussein Day) مطرح است و در آیینی گرامی داشته می‌شود و یا به خاطر غلام سیاه‌پوستی به نام «جون» که خداوند در روز عاشورا او را نماینده‌ خود قرار داده است، بالغ بر 20 میلیون نفر در نیجریه، این کشور آفریقایی، شیعه می‌شوند و یا در روز اربعین بزرگ‌ترین اجتماع انسانی را بر روی کره خاکی شاهد هستیم و ... از معجزات و زیبایی‌های این حادثه در عصر حاضر است. این همان حرارتی است که در قلوب ایجاد شده و هرسال شعله‌ورتر می شود.

دشمنان امام حسین از عاشورا تا به امروز به اشکال مختلف سعی بر خاموش کردن این شعله محبت‌آمیز از قلب‌ها داشته‌اند. اما علی‌رغم تلاش‌هایی که نشان دادند نه‌تنها هیچ‌گاه موفق نبوده‌اند بلکه نتیجه عکس هم دریافت کرده‌اند. اینکه امروز ما شاهد انتشار پیام‌های تردیدآمیز با هدف تضعیف مکتب عاشورا توسط رژیم صهیونیستی و همدستانش هستیم و یا حتی در تاریخ معاصر خود می‌بینیم علی‌رغم اینکه رضاشاه دستور به ممنوعیت عزاداری محرم در تکایا و هیئت‌ها داد اما همچنان جریان عزاداری محرم به قوت خود باقی است، نشان از اراده الهی در زنده ماندن این نهضت دارد.

امام حسین(ع) ماموریت خود را امربه‌معروف و نهی از منکر تعریف کرد. جایگاه این فریضه الهی در فضای امروز جامعه چگونه است؟

باید بگویم متاسفانه چون درک و فهم درستی از این موضوع در فضای امروز جامعه حاصل نشده به نظر می‌رسد اجرای خوبی هم از آن شاهد نبودیم و چه‌بسا در برخی موارد نتیجه عکس گرفته‌ایم.

با ذکر مثالی به این موضوع می‌پردازم: در نظر بگیرید که یک خانم چادری در خیابان بر ترک موتورسیکلت‌ سوار است. وقتی چادر او رها می‌شود همه مردم تذکر می‌دهند که چادرش را جمع کند. برای اینکه مردم اعتقاد دارند که اگر چادر لای چرخ موتورسیکلت گیر کند باعث ایجاد خسارت می‌شود. وقتی این تذکر داده می‌شود هیچ‌گاه فرد تذکر گیرنده ناراحت نمی‌شود چراکه نحوه تذکر دادن و یقین به مصلحت‌آمیز بودن آن، وی را در پذیرش تذکر مجاب می‌کند.

چرا در اجرای فریضه امربه‌معروف و نهی از منکر آن‌طور که باید موفق عمل نکردیم؟

به خاطر اینکه برای اجرای آن ارکانی لازم است که ما فاقد آن هستیم. درک و شناخت کافی از منکر و یا معروف، زمان ارائه آن، نحوه ارائه آن، اطمینان از خود در ارائه آن، وجود نیت مثبت و توان انتقال آن به فرد پذیرنده، از جمله ارکان اجرای این فریضه الهی هستند.

چه زیباست وقتی امام حسین(ع) در آستانه شهادت قرار گرفته و شمر بر روی سینه حضرت نشسته او را به راه راست دعوت می‌کند و با کلامی مشفقانه به او می‌فرماید که اگر از این راه برگردی من دعایت می‌کنم. بر همین اساس از خود بپرسیم چه وقت و چه اندازه با یک فرد گناهکار، نزول‌خور، بی‌حجاب، عرق‌خور و ... آن‌طور که توصیه شده رفتار کردیم؟! آیا با او ارتباط برقرار کردیم؟! برخورد محبت‌آمیز داشتیم؟! با زبان و عمل نرم با او صحبت کردیم؟!

بنابراین اگر مبنای کار، آنچه اسلام گفته باشد و به‌درستی عمل شود می‌توان گفت که در خط امام حسین علیه السلام قرار گرفته و موفق خواهیم شد.

مهم‌ترین پیام عاشورا را چه می‌دانید و برای نهادینه کردن آن در زندگی اجتماعی چه باید کرد؟

من فکر می‌کنم مهم‌ترین پیام عاشورا، انسان بودن و خوب بودن است. خوب بودن در همه حال، در هر زمان، در هر مکان و دوست داشتن انسان‌ها از جمله عناصر این پیام هستند.

در این راه ابتدا باید خودمان خوب باشیم و سپس کمک کنیم دیگران هم در مسیر خوبی و خوب بودن قرار گیرند. محبت بدون چشم‌داشت، نسبت به بندگان خدا از ویژگی‌های اصلی خوب بودن است. اگر این محبت ساری و جاری شود مطمئن باشیم اتفاقات خوبی خواهد افتاد.

در ایام محرم با نزدیک شدن قلب‌ها به یکدیگر، طلاق‌ها، دعواها، پرونده‌های قضایی و پزشکی قانونی کم شده و مهربانی، بخشش، فداکاری و رسیدگی به حال نیازمندان بیشتر می شود. اگر این گسترش پیدا کند آن‌وقت شعار کل یوم عاشورا و کل ارض کربلا به معنای واقعی و برای همیشه حاکم خواهد شد.

محرم فرصتی برای بخشیدن، انفاق کردن، تازه شدن دیدارها و تالیف قلوب در لوای پرچم امام حسین(ع) است. همین‌که برخی افراد فقط در محرم دست‌به‌جیب می‌شوند، سفره پهن می‌کنند، بدون هیچ تفکیکی همه را دعوت به اطعام می‌کنند، فقیر و غنی، ضعیف و قوی، نام دار و گمنام، صاحب‌منصب و عامی و عادی، همه و همه بر سر یک سفره می‌نشینند و عزتمندانه در کمال رافت و محبت رفتار می‌کنند، این از برکات محرم و الگویی برای زندگی اجتماعی است.

وظیفه دانشگاهیان در قبال واقعه عاشورا چیست؟

مهم‌ترین وظیفه ما دانشگاهیان این است که خود فلسفه قیام عاشورا را بفهمیم و ترویج کنیم. به ظواهر و مناسک اکتفا نکنیم و در راه تعمیق پیام عاشورا تلاش کرده و با درک صحیح، زمینه انتشار و تربیت اجتماعی را فراهم کنیم. اگر معرفت ما نسبت به پیام‌های کثیر عاشورا زیاد شود و با کار علمی، همین الگو درک و درست تبیین و اجرا شود بسیاری از مشکلات جامعه حل خواهد شد.