نگاهی به تاریخچه سفرهای مذهبی و اماکن متبرکه

به گزارش خبرنگار فرهنگی آنا، گردشگری مذهبی یکی از قدیمی‌ترین نوع گردشگری است، چراکه از دیرباز تاریخ و فرهنگ دینی با ایرانیان گره خورده است. برای مثال در گذشته نیز ایرانیان باستان به معبد آناهیتا در کنگاور سفر می‌کردند که همین شکل سفر نوعی از گردشگری مذهبی محسوب می‌شود. البته تاریخ نشان داده که گردشگری مذهبی فقط محدود به کشور ما نمی‌شود چراکه از قدیم مصریان نیز برای دیدار فراعنه و یونانیان باستان به معابد آپولون سفر می‌کرده‌اند.

از مشهورترین شهرهایی که مقصد گردشگران مذهبی است می‌توان به مکه، مدینه، کربلا، اورشلیم و بنارس اشاره کرد. گفته می‌شود که سازمان جهانی گردشگری تعداد گردشگران مذهبی در سرتاسر جهان را حدود ۳۰۰ میلیون نفر در سال تخمین زده است.

با در نظر گرفتن اینکه در میان کشور‌های مسلمان بخش زیادی از گردشگری مذهبی به سفر حج اطلاق می‌شود اما در ایران با توجه به اعتقادات دینی قوی مردم و همچنین جایگاه ائمه معصومین، مشهدالرضا، حرم حضرت معصومه در قم و شاهچراغ در شیراز نیز هر روزه میزبان عاشقان اهل بیت است که همین امر نیز میزان گردشگری مذهبی ایران را بیشتر کرده است.

گردشگری مذهبی و زیارت اهل بیت پیامبر آیین خاصی نیز دارد و مردم با توجه به اهمیت و احترامی که مردم برای امام هشتم(ع)، خواهر دلسوز و مهربانشان و برادر بزرگوارشان قائل هستند پیش از زیارت خود را ملزم به رعایت دستوراتی دینی می‌کنند برای مثال ایرانیان برای ورود به حرم امام رضا(ع) حتما وضو می‌گیرند و با خواندن دعایی برای ورودشان به این مکان مقدس اجازه دخول می‌گیرند. پس از ورود و زیارت هر زائری بر خود واجب می‌داند که نماز حاجت به اجا آورده و برای کسانی که امکان این سفر را نداشته‌اند به اصطلاح نائب الزیاره باشد.

طرح توسعه حرم

در دوره پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران طرح توسعه این حرم با جدیت دنبال شد و این مجموعه شاهد گسترش فوق‌العاده‌ای بود و در سال ۱۳۵۹ فضای داخلی بنای حرم توسعه و ایستایی گنبد افزایش یافت و درب‌های ورودی به بنای حرم در سمت پیش روی و پایین پای مزار، گشایش یافت. صحن جمهوری اسلامی، جامع رضوی، هدایت، کوثر و رواق امام خمینی در این دوره ساخته شده است و مجموع مساحت مجموعه از ۱۲ هکتار که در دوره‌های گذشته ساخته شده‌ بودند (تا سال ۱۳۹۲) به ۷۰ هکتار رسید.

ضریح‌های سنگ مزار علی بن موسی الرضا

در دوره‌های مختلف ضریح‌های متفاوتی بر روی سنگ مزار علی بن موسی‌الرضا قرار داده شد. اولین ضریح مربوط به سده دهم قمری از جنس چوب و طلا و نقره بوده است که در زمان شاه طهماسب صفوی در سال ۹۵۷ قمری بر روی مزار قرار داده‌اند که در کتیهٔ دور آن سوره هل اتی به خط ثلث نوشته شده بود. پس از فرسوده شدن ضریح نخستین، دومین ضریح از جنس فولاد مرصع معروف به نگین‌نشان در سال ۱۱۶۰ قمری توسط شاهرخ میرزا نوهٔ نادرشاه افشار به حرم هدیه شد که مزین به یاقوت و زمرد بود و هم‌اکنون در زیر ضریح چهارم در سرداب بر روی مزار قرار دارد. در سال ۱۲۳۸ قمری در زمان فتحعلی شاه ضریح فولادی ساده‌ای به ابعاد ۳ در ۴ متر به ارتفاع دو متر بر روی ضریح دوم نصب شد که این ضریح دارای ورقه‌های طلاکوب و طوق‌های طلای جواهر نشان است و بر روی آن سوره هل اتی و یس به خط ثلث نوشته شده‌است که در سال ۱۳۳۸ خورشیدی به علت پوسیدگی پایه‌هایش به موزه آستان قدس رضوی انتقال داده شد.

چهارمین ضریح به نام ضریح طلا و نقره معروف به شیر و شکر در سال ۱۳۳۸ خورشیدی به ابعاد ۴ در ۳٫۶ و ارتفاع ۳٫۶ بر روی مزار جایگزین ضریح سوم به نحوی که ضریح دوم را دربر می‌گیرد بر روی مزار قرار داده شد و هم‌اکنون در سرداب بر روی سنگ مزار قرار دارد. هچنین پس از برگزاری مسابقهٔ هنری طرح محمود فرشچیان هنرمند و مینیاتوریست معروف ایرانی، برنده شد و در بین سال‌های ۱۳۷۲–۱۳۷۹ ضریح به وزن ۱۲ تن و ابعاد ۴٫۷۸ در ۳٫۷۳ به ارتفاع ۳٫۹۶ از فولاد و چوب گردو ساخته شد و به مدت ۵۵ روز از ۱۳۷۹/۱۰/۲۱ تا ۱۳۷۹/۱۲/۱۶ عملیات نصب سنگ سبز رنگ و ضریح پنجم در طبقه همکف حرم قرار به طول انجامید. بر روی این ضریح سوره هل اتی و یس با خط ثلث طلا و نقره نوشته شده است و در چهار جهت ضریح ۱۴ محراب به نشان چهارده معصوم که همگی به یک محراب بزرگ‌تر که آن نیز به کلمه الله ختم می‌شود، قرار دارد.

سقف حرم در بخش گنبد دو پوسته‌ای است که پوسته زیرین (قبه) که از درون حرم دیده می‌شود قدیمی‌ترین سقف است که به روایتی پیش از خاکسپاری علی بن موسی‌الرضا موجود بوده و در اواخر سده نهم بر روی آن پوست بالایی که گنبد طلایی کنونی است را ساختند. ارتفاع سقف حرم تا زیر نقطهٔ مرکزی حدود ۱۹ متر و تا بالای طوق گنبد ۳۱ متر است.

گنبد طلا

گنبدطلا که یکی از قرارگاه‌های قدیمی عاشقان علی بن موسی الرضا (ع) دارای دو پوشش است که در بالای ضریح قرار دارند: پوشش اول گنبد، سقف حرم است که مقعّر و مقرنس بوده و به آن قبّه می‌گویند و پوشش دوم بر فراز آن است که به آن گنبد گفته می‌شود. ارتفاع قبه از کف ۸۰/۱۸متراست. پوشش دوم گنبد طلا که لایه بیرونی را تشکیل می‌دهد و ارتفاع گنبد از کف تا انتهای بلندترین نقطه اوج محدب (راس گنبد) ۲/۳۱ متراست. فضای خالی بین قبه و گنبد ۱۳ متر و دور خارجی گنبد ۱۰/۴۲ متر است. ارتفاع گنبد از طوق طلا کاری شده تا نوک گنبد، ۴۰/۱۶ متر و ارتفاع سر طوق گنبد، ۵۰/۳ متر است. بلندی ساقه تا ابتدای آجرهای زراندود، ۷۹/۴ متر است.[۱] در اطراف گنبد دو کتیبه وجود دارد. اوّلی در کمربند دور گنبد و در ارتفاع ۷۴/۶ متری در دو سطر به عرض ۹/۱ متر با حروف طلایی بر روی زمینه لاجوردی به خط ثلث جلی علیرضا عباسی است.

کتیبه دیگر در قسمت زیرین کتیبه کمربندی با ۴ ترنج به خط محمدرضا امامی دیده می‌شود. این کتیبه در سال ۱۰۸۶ هـ.ق. در زمان شاه سلیمان صفوی نوشته شده و در این ترنج‌ها به تعمیر، تزیین و طلاکاری مجدد گنبد اشاره شده است. یکی از ترنج‌ها به چگونگی تعمیر گنبد، پس از زلزله سال ۱۰۸۶ اختصاص یافته و در سه ترنج دیگر آیاتی از قرآن مجید نوشته شده است.