وقتی پایان‌نامه تصحیح نسخ خطی برگزیده کتاب سال دانشگاه آزاد اسلامی می‌شود

مصطفی سعیدی، خبرنگار واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی آنا- دکتر مسعود دهش متولد ١٣٥٥ در تهران و محقق دوره پسادکتری رشته تصوف و عرفان اسلامی است. وی دوره کارشناسی خود را در رشته مهندسی گیاه پزشکی دانشگاه باهنر کرمان، مقطع کارشناسی ارشد را در رشته عرفان اسلامی در دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات و دوره دکتری را در رشته تصوف و عرفان اسلامی در این واحد دانشگاهی گذرانده و اکنون در موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران در مقطع پروفسوری مشغول فعالیت است.

دهش کرمانی که عضو بنیاد ملی نخبگان ایران نیز هست در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری آنا درباره این پایان‌نامه می‌گوید: «تصحیح متون قدیمی و نسخ خطی به دو شیوه قیاسی یا مقابله ای است و تصحیح مقابله ای نیز به دو روش انجام می شود یا تصحیح انتقادی است یا التقاطی.»

این محقق اظهار می‌کند: «در تصحیح این هفت رساله از شاه نعمت الله ولی با توجه به اینکه از هر رساله بیش از یک نسخه به دست آمده است و این رساله های عرفانی منحصر به فرد نبوده است از شیوه مقابله ای و به سبک انتقادی استفاده شده است. به این معنی که یک نسخه که از همه قدیمی تر و نزدیک تر به زمان مولف است البته با امعان نظر به کم غلط تر و محقق تر و منقح تر و کامل و واضح بودن و رعایت برخی نکات فنی دیگر در امر تصحیح، این نسخه به عنوان نسخه اصل یا اساس، ملاک و مناط کار تصحیح قرار می گیرد و با نسخه یا نسخ بدل مقابله می شود و همه اختلافات و روایت‌ها حتی در جزیی ترین موارد در پاورقی ثبت می شود. منظور از روش انتقادی این است که در نهایت متن تصحیح شده را تا حد امکان به صورت اصلی و حقیقی خود و به متنی که خود مولف نوشته است، نزدیک کرد. در تصحیح این هفت رساله عرفانی از شاه نعمت الله ولی از روش التقاطی که به تاریخ تحریر نسخه ها اهمیت نمی دهد، پرهیز شده است.»

وی ادامه می‌دهد: «برای تصحیح انتقادی این هفت رساله عرفانی از شاه نعمت‌الله ولی، از بخش مخطوطات کتابخانه‌های ملی، دانشگاه تهران، ملک، مجلس و مرعشی استفاده و پس از یافتن نسخه های موجود کار خود را آغار کردم، به عنوان مثال جناب شاه نعمت الله ولی صاحب رساله ای در تفسیر سوره حمد بوده که سه نسخه از این رساله در کتابخانه مجلس و یک نسخه در کتابخانه ملک موجود است.»

برگزیده دومین جایزه کتاب سال دانشگاه آزاد اسلامی اضافه می‌کند: «در تصحیح این رسالات عرفانی یک نسخه به عنوان اساس کار انتخاب شده است تا متن اصلی حفظ شود و همه اختلافات با نسخه بدل‌ها با رعایت امانت در پاورقی ثبت شده است و سعی شده است تا با مقابله ای دقیق کلمه یا عبارتی که از لحاظ درستی برتری دارد با تشخیص مصحح در متن اصلی وارد شود و به نسخه اصل افزوده شود تا نسخه اساس از اعتبار علمی برخوردار باشد.»

دهش کرمانی که با استادان برجسته و چهره های ماندگار فلسفه و عرفان اسلامی همچون دکتر ویلیام چیتیک اسلام ‌شناس معروف و پژوهشگر برجسته آمریکایی و نیز، دکتر غلامحسین ابراهیمی دینانی و دکتر غلامرضا اعوانی در ارتباط است، موضوع رساله دوره پسا دکتری خود را با تایید موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران و بنیاد ملی نخبگان «تصحیح و تحشیه رساله نوریه از شاه نعمت‌الله ولی در ترجمه و تفسیر رساله مشکات الانوار امام محمد غزالی» با مقدمه ای در تحقیق در تفاسیر عرفانی آیه شریفه «الله نور السموات و الارض» انتخاب کرده است.
این دانش‌آموخته دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات درباره شاه نعمت‌الله ولی می‌گوید: «شاه نعمت‌الله ولی معروف به سید نورالدین شاه نعمت‌الله ولی کرمانی از عرفای قرن هشتم و نهم هجری قمری است که آثار و رساله های مهم و شاگردان برجسته‌ای در حوزه تصوف و عرفان اسلامی دارد. تاکنون تقریبا١٥٠ رساله از شاه نعمت الله ولی به دست آمده که بیشتر این رسالات تصحیح و چاپ شده است و برخی نیز همچنان به صورت خطی در بخشهای مخطوطات کتابخانه ها موجود است که حقیر نیز برای اولین بار هفت رساله خطی از ایشان را به عنوان رساله دکتری با عنوان:
«تصحیح انتقادی هفت رساله عرفانی از شاه نعمت الله ولی» با مقدمه ای در شرح احوال، خدمات و اجتهادات جناب شاه نعمت الله ولی و نقش مکتب کرمان در تاریخ تفکر و تصوف اسلامی و با راهنمایی و هدایت‌های استاد فیلسوف و عارفم جناب آقای دکتر غلامحسین ابراهیمی دینانی (معلم رابع) به چاپ رساندم.

وی می‌افزاید: «شاه قاسم الانوار تبریزی، شرف‌الدین علی یزدی، شاه داعی شیرازی، ابن ترکه اصفهانی صاحب تمهید القواعد و شیخ آذری طوسی از شاگردان برجسته شاه نعمت‌الله ولی و از مروجین مکتب فکری کرمان و طریقت نعمت اللهیه بوده اند.»
دهش کرمانی با بیان اینکه پشت هر طریقتی یک تفکر است، اظهار می‌کند: «برای آشنایی با طریقت نعمت‌اللهی باید بدانیم که اندیشه ها و افکار شاه نعمت‌الله ولی که این طریقت منسوب به ایشان است چه بوده است.
حضرت مولانا در شعری می‌گوید:

ای برادر تو همه اندیشه‌ای
مابقی خود استخوان و ریشه ای
ماهیت تصوف تفکر است همچنان‌ که فلسفه یعنی اندیشیدن. تصوف و فلسفه که مهمترین شاخه های الهیات و معارف اسلامی هستند هر دو به اندیشیدن و تفکر کردن در وحدت و وجود می پردازند و تاکید بر تفکر کردن و اندیشیدن در مسایل مهم و بنیادین هستی را دارند و به ارادتمندان و شاگردان خویش می آموزند که سالک فکر است و چیزی بالاتر از تفکر نیست و جهان منهای تفکر، آشوب است.»
مقام برگزیده دومین جایزه کتاب سال دانشگاه آزاد اسلامی با بیان اینکه ملاصدرا بنیان‌گذار حکمت متعالیه و مکتب فلسفی اصفهان تحت تاثیر شاه نعمت‌الله ولی بوده است، می‌گوید: «دوران شاه نعمت‌الله ولی و شاگردان وی در قرن هشتم و نهم هجری قمری به مکتب کرمان معروف است و این مکتب فکری در تاریخ تفکر اسلامی در حد فاصل مکتب مراغه و مکتب اصفهان قرار دارد. در دومین همایش مکتب فلسفی اصفهان که اسفند ٩٥ در دانشگاه اصفهان برگزار شد، مقاله این جانب با عنوان: «تاثیر مکتب کرمان بر مکتب اصفهان» در کتاب مجموعه مقالات برگزیده همایش منتشر خواهد شد. در این مقاله که در واقع بخشی از مقدمه رساله ام است، به نقش مهم مکتب کرمان در تاریخ تفکر اسلامی اشاره کرده ام و اینکه بدون مکتب کرمان، مکتب اصفهان متصور نیست.
همچنین یکی از این هفت رساله عرفانی تحت عنوان: «بیان خلت خلیل الله از شاه نعمت الله ولی در ترجمه و تفسیر رساله ما لا یعول علیه ابن عربی» در سالنامه تخصصی فلسفی- عرفانی اشراق به سرویراستاری دکتر یانیس اشوتس که توسط بنیاد مطالعات اسلامی روسیه و حاصل همکاری موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران و انستیتو فلسفه آکادمی علوم روسیه می باشد در مسکو به زبانهای روسی، انگلیسی و فرانسوی منتشر خواهد شد.»

این محقق حوزه تصوف و عرفان اسلامی درباره دلیل علاقه و گرایش خود به این حوزه اظهار می‌کند: «بنده کارشناسی خود را در رشته مهندسی گیاه پزشکی گرفتم اما به دلیل مسایل محیطی و وراثتی علاقه وافری به ادامه تحصیلاتم در رشته تصوف و عرفان اسلامی داشتم و به همین دلیل در سال ١٣٨١ با قبولی در رشته عرفان اسلامی و بنا بر ارشادات پدرم جهت ادامه تحصیلات تکمیلی از کرمان به تهران آمدم و در رشته عرفان اسلامی در مقطع کارشناسی ارشد در واحد علوم و تحقیقات تهران که در آن سالها تنها پایگاه رشته عرفان اسلامی در دانشگاههای ایران محسوب می شد ثبت نام کردم.
پایان نامه دوره ارشدم را با عنوان: «شرح احوال، آثار و آراء عرفانی شیخ عبدالله دهش کرمانی» و به پیشنهاد و اشارت استاد جناب آقای دکتر اسماعیل منصوری لاریجانی نگاشتم. این پایان نامه در سال ١٣٨٧ توسط مرکز کرمان شناسی چاپ و منتشر شد. پس از دفاع از پایان نامه ارشد به تحقیق و پژوهش در کنار فعالیت کشاورزی مشغول شدم و مدت کوتاهی نیز در آمریکا سکونت داشتم. پس از بازگشت از آمریکا، در سال ١٣٩١ با کسب رتبه اول در آزمون کتبی و مصاحبه، وارد دوره دکتری شدم و در بهمن ماه ١٣٩٤ از رساله خود با درجه عالی و کسب نمره ١٩ دفاع کردم و هم اکنون نیز به عنوان محقق پسا دکتری در موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران مشغول فعالیت هستم.»
وی با قدردانی از اقدام دانشگاه آزاد اسلامی در برگزاری جایزه کتاب سال به آنــا می‌گوید: «برگزاری چنین جشنواره‌هایی از تاثیر و اهمیت خاصی برخوردار است و باعث ایجاد انگیزه بین دانشجویان و استادان می‌ شود. متاسفانه با توجه به اینکه بسیاری از موضوعات پایان‌نامه‌ها و محتوای رساله ها تکراری است و فقط نام و عنوان آن تغییر می‌کند، این جایزه ابن سینا که در بخش ویژه پایان نامه ها، به یک مصحح نسخ خطی تعلق گرفت می‌تواند ایجاد انگیزه‌ای باشد بر اینکه دانشجویان و پژوهشگران برای پایان‌نامه ها و رساله های خود به سراغ تصحیح و انتشار آثار و رسالات ارزشمند خطی از بزرگان تاریخ تفکر بروند که بخش عظیمی از میراث فرهنگی این مرز و بوم است. باشد که این میراث فرهنگی توسط دانشجویان و محققان احیا شود و غبار مهجوریتی که بر آنان نشسته است زدوده شود.»