سروش‌محلاتی: به آیت‌الله هاشمی گفتند در خطبه‌های نماز جمعه از دیدگاه امام خمینی عبور کردید و او پاسخ داد اتفاقا امام به من پیغام دادند خطبه خیلی خوبی خواندید

به گزارش خبرنگار سیاسی خبرگزاری آنا، آیت‌الله محمد سروش‌محلاتی در همایش دیدبان اعتدال که صبح امروز از سوی حزب کارگزاران سازندگی به منظور تبیین راه و اندیشه‌های آیت‌الله هاشمی رفسنجانی در سالن همایش‌های رازی برگزار شد، اظهار کرد: آیت‌الله هاشمی رفسنجانی دغدغه کارآمدی نظام دینی را داشت، قبل از انقلاب این دیدگاه توسط بسیاری از علما مطرح شد؛ اما ایشان نگاه متفاوتی به بحث حکومت اسلامی داشت.

استاد دروس خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم ادامه داد: علمای ما برای اثبات حکومت اسلامی بحث نظری می‌کنند که نظام دینی همان نظام مطلوب و دینی است، قبل از انقلاب و تا چند سال اخیر این رویکرد وجود داشته دارد. اما رویکرد دومی هم وجود دارد که به جای مباحث صرفا نظری عقلی و نقلی برای اثبات مطلوبیت و مشروعیت حکومت دینی، به دنبال آن است که با رویکرد عملی و تجربی‌ کارآمدی حکومت دینی را نشان دهد. این رویکرد تأکید می‌کند که واقعیت‌ها را ببینیم و بر اساس آن داوری کنیم. در بین بزرگان فقط آیت‌الله هاشمی وارد این رویکرد شد.

وی درباره ریشه و دلیل این نوع نگاه گفت: دلیلش روشن است؛ حکومت دینی ادعاهایی دارد. پژوهشگر می‌گوید آیا می‌شود این ادعاها را در زمینه زندگی مردم محک بزنیم یا نه؟ باید ببینیم این آموزه ها چقدر می‌تواند عملی باشد. فقط آیت‌الله هاشمی در این بحث ورود کردند؛ و الا مواردی مثل بحث فقهی درباره مقبوله عمربن حنظله سابقه طولانی دارد و هنری جز فقاهت نیاز ندارد. اما انقلاب بعد از پیروزی باید ادعایی چون امنیت، عدالت، عمران و آبادانی و آزادی را در صحنه عمل نشان می داد و هاشمی دنبال این بود.

سروش محلاتی اضافه کرد: پس از انقلاب اسلامی ما درگیری‌های زیادی داشتیم؛ مجلس مصوبه‌ای تصویب می‌کرد و شورای نگهبان آن را رد می‌کرد. درگیری‌های سال‌های 62 وجود داشت؛ حالا چه باید کرد؟ یک نظر این بود که قم فتوا دهد و تهران به عنوان مرکز، حکومت کند.

وی ادامه داد: اولین فقیهی که گفت چنین کاری امکان ندارد آیت‌الله هاشمی رفسنجانی بود، آن هم نه با ادعا، نه با موضع مخالفت با مبنای حکومت اسلامی؛ بلکه بر پایه عقل و استدلال این روش را ناممکن می‌دانست و برای آن راهکار جایگزین داشت. مثل موضوع مالیات که علما معتقد بودند جامعه اسلامی مالیات نمی‌گیرد همان خمس و زکات کافی است اما مباحث صورت گرفته مسائل را طوری دیگر رقم زد.

این استاد حوزه و دانشگاه افزود: زمانی که مشاجرات در مجلس بالا گرفته بود و همه منتظر نظر امام بودند و امام هم بنا بر مصلحت سکوت کرده بودند، آیت‌الله هاشمی این بحث را مطرح کرد که اساسا آیا می‌شود حکومت داشته باشیم و دولت نتواند مالیات بگیرد؟ پس دولت تکالیف خود را چگونه انجام دهد؛ از همین رو نامه‌ای به امام نوشتند که در ابتدای آن یادآور شدند این نامه تاریخی خواهد بود، امام تا آن زمان در برابر مالیات سکوت کرده بودند، اولین نفر آیت‌الله هاشمی بود که با استدلال و مستتد با امام وارد بحث شد؛ با امام هم که یک فقیه مبرز بود با ادعا نمی شود بحث کرد و آقای هاشمی هم در نامه ای پنج صفحه ای استدلال کرد و موضوع به نتیجه رسید.

وی افزود: آیت‌الله هاشمی معتقد بودند اگر همه ادله نظری حکومت اسلامی را داشته باشیم، اما در عمل نتوانیم کارامدی را نشان دهیم، هیچ دردی دوا نمی شود. می گفتند کارآمدی نظام دینی باید بر اساس اجتهاد و احکام شرعی باشد، نه بر اساس فتوای خاص؛ زیرا برخی از فتاوا ناظر به مشکلات و زمانه ما نیست. از این رو چالش‌هایی با برخی علما پیدا کرد.

استاد دروس خارج حوزه علمیه قم به خطبه نماز جمعه آیت‌الله هاشمی در سال 63 و زمانی که کشور از جنگ و کمبود منابع رنج می‌برد، اشاره کرد و گفت: در این خطبه ایشان راهکارهایی برای حل مشکلات داد، اما بعد از نماز جمعه جلسه جامعه مدرسین حوزه علمیه قم در قم تشکیل شد و گفتند که خطیب نماز جمعه پایش را از موازین اسلامی جلوتر گذاشته است و بزرگانی نامه ای به ایشان نوشتند و آیت‌الله هاشمی هم به آن پاسخ دادند و در خاطرات سال 63 ایشان موجود است. می توان قوت این نامه را که آقای هاشمی به علمای ردیف اولی که برخی در ردیف استادانش بودند، مشاهده کرد و شناخت مبانی فقهی را در آن لمس کرد. لذا چالش با هاشمی مربوط به دیروز و امروز نیست؛ 33 سال از نامه معروف جامعه مدرسین می‌گذرد که خود گواه این مطلب است.

وی با بیان اینکه «تا اهل فکر و نظر در جامعه وجود دارد می‌تواند قدرت استدلال آیت‌الله هاشمی را درک کند»، گفت: به یاد دارم به آیت‌الله هاشمی گفتند در خطبه‌های نماز جمعه از دیدگاه امام عبور کردید و او پاسخ داد که اتفاقا امام به من پیغام دادند که خطبه خیلی خوبی خواندید.

سروش محلاتی تصریح کرد: حالا امروز همه می‌دانیم که اگر دیدگاه‌های مد نظر ایشان اجرا نمی‌شد نظام در آینده نمی‌توانست موفق باشد. دیدگاه ایشان این بود که فقها در کنار کارشناسان و متخصصان هر موضوع در کنار هم بنشینند و طبق مبانی اسلامی و واقعیات موجود نظر بدهند. ایشان 25 سال قبل به جامعه مدرسین آمد و گفت نمی شود شما صرفا فتوا بدهید و حکومت عمل کند. بلکه در کنار شما فقها باید کسانی که اقتضائات زندگی و بازار و واقعیت‌ها و ... را می‌شناسند، همفکری کنند و حاصل این همکاری را حکومت اسلامی عمل کند.

وی گفت: البته برخلاف دهه اول که ایشان خطاها و کوتاهی ها را در اجرا می دید، در ده سال اخیر نظرشان این بود که برای تامین کارایی نظام باید در برخی نهادها مثل شورای نگهبان، مجلس خبرگان، صداوسیما و ... اصلاحات و بازنگری‌هایی شود.

سروش محلاتی در پایان با بیان اینکه علما کمتر در این وادی وارد شدند، اظهار کرد: نمی‌دانیم بعد از رحلت آیت‌الله هاشمی ادامه این حرکت برای کارامدی هرچه بیشتر نظام اسلامی چگونه محقق خواهد شد، اما امیدوارم یاران و همراهان ایشان این پروژه بزرگ و مهم کارامدی نظام اسلامی را جدی بگیرند.