خانه‌ای پررمز و راز از قاجاریه+ تصویر

ناهید منصوری، خبرنگار فرهنگی آنا- قلعه والی یکی از بناهای تاریخی استان ایلام است که در طول چند سال گذشته به موزه مردم‌شناسی تبدیل شده است. این بنای تاریخی با 4700 متر بنا، 1400 متر زیربنا، 23 اتاق تودرتو و 6 زیرزمین، سه در ورودی دارد که یکی در بخش جنوبی و دو در در بخش شرقی و غربی بنا قرار دارد. درِ شرقی قلعه والی به اداره میراث فرهنگی استان، درِ غربی به کوچه مجاور و در جنوبی به محوطه داخلی قلعه منتهی می‌شود.

بخش بیرونی دو برج نگهبانی و دو حوض و دو هشتی دارد که یکی از هشتی‌ها به عنوان اتاق نشیمن استفاده می‌شده و حوضی کوچک دارد. با گذر از هشتی که نور تعدادی از اتاقها از آنجا تامین می‌شد به دو راه پله‌ می‌رسیم که به بالکن بنا ختم می‌شود.

یکی از اتاقهای ضلع غربی از آینه کاری بسیار زیبایی برخوردار است و گچبری بر روی دیوارها و سقف اتاق شاه‌نشین به صورت نقوشی از گل و گیاه از زیبایی خاصی برخوردار است.

این موزه با سیستم خاص خودش هنگام ورود افراد، صدای ضبط شده ویترین به ویترین تمام ابزار، اعتقادات، رسوم و آیین‌های مردم این خطه از کشور را توضیح می‌دهد. با ورود به بخش اولیه موزه به صورت مجازی توضیحات آغاز می‌شود، در دو اتاق تو در تو که به هم راه دارند، ابزار آرایش زنان قدیم، طلسم‌ها، ابزار، سماور و ظروف قدیمی وجود دارد. در بخش دوم لباس‌های اقوام مختلف استان در قالب مانکن‌هایی که در ویترین قرار گرفته‌اند به نمایش در آمده است.

در بخش دیگری از این موزه، آیین خواستگاری و عروسی عشایر مرحله به مرحله شرح داده می‌شود که نه تنها برای بازدیدکنندگان بسیار جالب است بلکه گویای فرهنگ احترام و تکریم به بزرگترها و بخصوص والدین عروس است.

در یکی از بخش‌های موزه مردم‌شناسی ایلام، نوع زندگی عشایر در سیاه چادرها توضیح داده می‌شود که قطعا نوستالژی از فضای روستاهای دیگر نقاط ایران دارد. در این قسمت از موزه صنایع دستی و هنر زنان این خطه معرفی می‌شود و بر این نکته که بخش زیادی از فعالیت مردمان ایلام به کشاورزی اختصاص دارد، تاکید دارد.

در بخش‌های دیگر قلعه والی تندیسی از غلامرضاخان والی، حسینقلی خان والی و رسوم مردم درخصوص نوروز، خاکسپاری، نحوه بافتن گلیم و جاجیم و همچنین چگونگی آسیاب گندم توسط مردم قدیم ایلام نشان داده شده است.

اما از تمام زیبایی‌ها و آنچه به عنوان میراث از این بنای قدیمی مانده که بگذریم، سابقه و تاریخچه این بنا بیشتر مخاطب را به تعجب وا می‌دارد چرا که گفته می‌شود قلعه والی متعلق به غلامرضاخان والی فرزند حسینقلی خان والی است. قلعه والی در سال 1326 هجری قمری در زمان پادشاهی محمدعلی شاه قاجار ساخته شده و غلامرضاخان در آن زمان در قلعه والی به همراه دو همسرش که یکی نوه ناصرالدین شاه قاجار بوده به همراه 26 فرزند و خدمه‌اش زندگی می‌کرده است.

بر اساس سخنان راهنمای این قلعه، غلامرضا خان ضمن‌اینکه والی و خان این منطقه بوده، امیر جنگ نیز بوده و در برابر حملات عثمانی و اعراب از مرز این خطه که به پشتکوه معروف بوده، پاسداری و حفاظت کرده است.

وی همچنین درباره سرانجام مالک اولیه این قلعه می‌گوید: «در زمانی که رضاخان پادشاهی را به دست می‌گیرد، برای کاهش قدرت زیاد نظامی و مردمی والی‌ها، دستور می‌دهد که والی‌ها برداشته شوند و از آنجا که غلامرضاخان والی‌ قدرت مقابله با رضا شاه را نداشت از ایلام به عراق متواری می‌شود و سرانجام پس از 12 سال زندگی در همانجا می‌میرد و در کنار قبر پدرش حسینقلی خان والی به خاک سپرده می‌شود. قلعه والی تا سال 1384 به عنوان اداره میراث فرهنگی استان ایلام مورد استفاده قرار می‌گرفت و از سال 1385 با تغییر کاربری به موزه مردم‌شناسی (رفتار، آداب، رسوم مردم ایلام و اطراف آن) تبدیل شد.»

قلعه والی با معماری زیبایی که دارد در طول سال‌های متمادی از ساختش تاکنون دستخوش تغییرات و آسیب‌های جدی شده و مورد مرمت قرار گرفته است برای مثال 60 درصد از بخش غربی این قلعه در زمان جنگ تحمیلی به دلیل بمباران‌های هوایی تخریب شد که بعدها مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت. این بنا که به ثبت ملی رسیده است، سالانه با بودجه اندکی که دارد مورد مرمت و نگهداری قرار می‌گیرد.

به گفته مسئول قلعه هزینه‌های نگهداری بالا است و بیشترین کارها به دلیل کمبود بودجه، چندان اصولی انجام نمی‌شود.

بر اساس سخنان مسئول موزه، قلعه والی سالانه بازدیدکنندگان زیادی دارد، بخصوص در ایام نوروز که استان ایلام میزبان میزان قابل توجهی از گردشگران است، این قلعه مورد توجه زیادی قرار می‌گیرد. این قلعه در سال گذشته بالغ بر بیست میلیون تومان بلیت‌فروشی داشته است.