کارنامه نمایشگاه‌های کتاب استانی در 3 سال و نیم اخیر/ 90 نمایشگاه و 70 میلیارد فروش

هادی حسینی‌نژاد، خبرنگار فرهنگی آنا: اخیرا کانال خبری معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اطلاعاتی درباره نمایشگاه‌های کتاب استانی که طی 3 سال و نیم اخیر؛ یعنی در دولت تدبیر و امید برگزار شده، را در قالب اینفوگراف منتشر کرده است. اطلاعات ارائه شده در این سند، می‌تواند بیانگر میزان اثربخشی برگزاری این نمایشگاه‌ها در بازار نشر کشور باشد و با این رویکرد؛ به بررسی این اعداد و ارقام می‌پردازیم:

ارائه متوسط 45 هزار عنوان کتاب در هر نمایشگاه استانی؟

مطابق با اطلاعات ارائه شده، ظرف سه سال و نیم اخیر 90 نمایشگاه در مراکز استان‌های مختلف کشور برگزار شده که مجموعا چهار میلیون عنوان کتاب در این نمایشگاه‌ها ارائه شده است. البته به نظر می‌رسد ارائه‌دهندگان این عدد، تعداد عناوین کتاب‌های ارائه شده در تمام 90 نمایشگاه را جمع زده‌اند؛ وگرنه در طول سی‌وچند سال اخیر، تعداد عناوین واقعی منتشر شده در کشور ما، به 600 هزار عنوان نیز نمی‌رسد. با این حساب اگر چهار میلیون عنوان را به 90 نمایشگاه تقسیم کنیم، به طور میانگین در هر نمایشگاه 45 هزار عنوان کتاب ارائه شده است.

در بخش دیگری از اطلاعات مندرج در این اینفوگرافی، میانگین ناشران حاضر در نمایشگاه‌های استانی، 420 ناشر اعلام شده است و با توجه به این رقم، میانگین ارائه 45 هزار عنوان کتاب در هر نمایشگاه، عدد بسیار قابل توجهی نیست چراکه طبق آمار ارائه شده از سوی سیدعباس صالحی –معاون امورفرهنگی وزارت فرهنگ- در پایان بیست‌ونهمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران: «در نمایشگاه کتاب بیست و نهم تعداد 3200 ناشر داخلی در 1660 غرفه به ارائه 150 هزار عنوان کتاب پرداختند...» (به جز بخش کتاب‌های خارجی که: « 6هزار ناشر خارجی در 130 غرفه به ارائه 160هزار عنوان کتاب اقدام کردند»). با این حساب مقایسه نمایشگاه کتاب تهران با یک نمایشگاه استانی (میانگین)، تعداد ناشران حاضر در آن و تعداد عناوین ارائه شده در این نمایشگاه‌ها، واقعا قابل تامل است.

میانگین درآمد هر ناشر از هر نمایشگاه استانی: یک میلیون و 850 هزار تومان!

در این داده‌نمایی اشاره شده است که مجموع فروش نمایشگاه‌های استانی برگزاری شده ظرف سه‌سال و نیم اخیر (تعداد 90 نمایشگاه) 700 میلیارد ریال، یعنی 70 میلیارد تومان بوده است. اگر این عدد را بر تعداد نمایشگاه‌ها تقسیم کنیم، درمی یابیم که میانگین فروش هر نمایشگاه، 778 میلیون تومان بوده است که رقم چشم‌گیری به نظر نمی‌آید. حالا اگر این عدد را بر میانگین تعداد ناشرانی که در هر نمایشگاه حضور داشتند (420 ناشر) تقسیم کنیم، به عدد یک میلیون و 850 هزار تومان می‌رسیم؛ یعنی درآمد میانگین یک ناشر از حضور در یک نمایشگاه استانی.

مطابق با اطلاعات منتشر شده از سوی خانه کتاب، میانگین قیمت کتاب در سال‌های اخیر، چیزی حدود 15 هزار تومان بوده است. این یعنی اگر شمارگان هزار نسخه‌ای را هم در نظر بگیریم، بهای یک چاپ از یک کتاب در حال حاضر، می‌شود چیزی حدود 15 میلیون تومان که در صورت به فروش رفتن آن، ناشر دستِ کم 4 میلیون و 500 هزار تومان (30 درصد از پشت جلد) سود خواهد کرد. حالا آیا درآمد یک میلیون و 850 هزار تومانی در یک نمایشگاه استانی که قطعا هزینه‌های مختلفی را برای ناشر به همراه خواهد داشت، درآمد قابل توجهی است؟

کمک 76 میلیاردی به بازارِ 5250 میلیاردی

در بخش پایینی این اینفوگرافی، برگزاری نمایشگاه‌های استانی، اقدامی در راستای کمک به بهبود کسب و کار نشر عنوان شده است. یکی از بندهای این بخش، ارائه 60 میلیارد ریال، یعنی 6 میلیارد تومان یارانه در نمایشگاه‌های استانی مورد اشاره (90 نمایشگاه) است. این یعنی به هر نمایشگاه حدود 67 میلیون تومان به صورت میانگین، یارانه اعطا شده است. مقایسه این عدد با یارانه بالای 20 میلیارد تومانی نمایشگاه کتاب تهران، البته تامل‌برانگیز است. اما با در نظر گرفتن اینکه بهاء کتاب‌هایی که ظرف یک‌سال در کشور ما منتشر می‌شوند، بیش از هزار و 500 میلیارد تومان محاسبه می‌شود و اگر این عدد را بر سه و نیم سال (بازه آماری این سند) ضرب کنیم، به عدد پنج هزار و 250 میلیارد تومان می‌رسد، تخصیص 6 میلیارد یارانه و فراهم کردن امکان فروش 70 میلیارد تومانی در نمایشگاه استانی، چقدر به کسب‌وکار نشر کشور کمک می‌کند؟

کمک حداقلی؛ آسیب حداکثری

اگر هزینه‌هایی که وزارت فرهنگ در قالب یارانه به بدنه نشر تزریق می‌کند را با تمام ظرفیتِ فروش نمایشگاهی کشور در هر سال جمع کنیم، این اعداد، حتی 10 درصد از سرمایه ناخالص صنعت نشر در کشور را پوشش نمی‌دهد. درست است که همین 10 درصد هم برای خودش حائز اهمیت است، اما واقعیت این است که اقدامات نمایشگاهی-فروشگاهی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در طول سی‌وچند سال اخیر، به شدت باعث تضعیف اقتصاد نشر در بخش کتاب‌فروشی‌ها شده است؛ تا جایی که مجید غلامی جلیسه –مدیرعامل خانه کتاب- در گفت‌وگو با آنا درباره اینکه اطلاعات خانه کتاب نشان می‌دهد حدود 3 هزار کتاب‌فروشی در سراسر کشور وجود دارد، گفت: «عدد 3 هزار، عدد ایدئال‌گرایانه‌ای است. در مرجع ما این عدد ثبت شده، اما واقعیت این است که ما هزار کتاب‌فروشی به معنای واقعی کلمه هم نداریم.» این درحالی است که محل فروش کتاب، کتاب‌فروشی است و تنها زمانی می‌توانیم بگوییم اقتصاد نشر و شاخصه مطالعه در کشور ما بهبود یافته، که کتاب‌فروشی‌های متعدد و پررونقی داشته باشیم؛ نه نمایشگاه‌های فروشگاهی که خودشان عامل تضعیف بدنه نشر و فروش کتاب هستند.

حرف آخر: ساختمانی که فرور می‌ریزد و...

برگزاری نمایشگاه‌های فروشگاهی کتاب در کشور ما، با هر هدف و انگیزه‌ای که در سال‌های نخست انقلاب اسلامی آغاز به کار کرده، و با هر کیفیت و عملکردی که بوده، نتایج ناگواری را برای چرخه نشر در کشور ما به همراه داشته است. جزئیات این آسیب‌ها، به کرات در گزارش‌ها و تحلیل‌های مختلف آمده است اما اگر خلاصه‌ای از آن را مورد نظر قرار دهیم، می‌شود این نتیجه که نمایشگاه‌های کتاب، مسیر درست و منطقی بازار نشر را تضعیف و منحرف کرده است. این اتفاق همچنان تداوم دارد و مدیران مختلف نیز از آمارها و ارقام جدید در این حوزه خبر می‌دهند؛ آمارهایی که البته خود گواهی بر آسیب و بحران‌اند!

به زعم نگارنده با درد باید اساسی و رو در رو مواجهه و مقابله کرد؛ چراکه رضایت به تداومِ آسیب به هر قیمتی، روز به روز درمان را سخت‌تر و نشدنی‌تر می‌کند. سید عباس صالحی معاون امور فرهنگی وزارت فرهنگ در گفت‌وگویی با آنا، پیرامون عدم توازن حمایت از ناشران نسبت به حمایت از کتاب‌فروشان گفت: «وضعیت ناشران نیز قابل قبول نیست و ما نمی‌توانیم حمایت‌های دولتی را به یک‌باره از ناشران برداشته و به سمت کتاب‌فروشان سوق دهیم.» این در حالی است که کماکان ناشران با حضور در نمایشگاه‌های کتاب، حلقه‌های فروش زنجیره نشر را که همانا کتاب‌فروشی‌ها و شبکه‌های توزیع هستند، دور می‌زنند و این یعنی تضعیف روز‌افزون کتاب‌فروشی‌ها در کشور.

ساختمانی را در نظر بگیرید که به دلیل ایمن نبودن، آوار می‌شود و فاجعه می‌آفریند. بعد برخی مسئولین می‌آیند و می‌گویند اگر این ساختمان را به دلیل ایمن نبودن، پلمپ می‌کردیم، ساکنان و کسبه معترض می‌شدند که...

حکایت نشر در کشور ما نیز، حکایت مشابهی است. سوال: آیا باید منتظر فروریختن ساختمان نشر و شنیدن این توضیح باشیم که اگر نمایشگاه‌های فروشگاهی را تعطیل می‌کردیم، فلان می‌شد و بهمان؟