افتخارات دوساله دانشکده علوم ارتباطات و مطالعات رسانه دانشگاه آزاد اسلامی/ خبرنگاران حداقل به یک زبان خارجی تسلط داشته باشند

17 مرداد در تقویم رسمی جمهوری اسلامی ایران مصادف با سالروز حادثه‌ای دردناک است، سال 1377 محمود صارمی خبرنگار خبرگزاری جمهوری اسلامی مستقر در مزار شریف افغانستان، به همراه ۸ نفر از کارکنان سرکنسولگری ایران در این شهر در حمله عوامل گروه طالبان به شهادت رسیدند و در نخستین سالگرد این رخداد روز 17 مرداد به عنوان روز خبرنگار نام‌گذاری شد.

به مناسبت این روز به سراغ همسایه‌مان در ساختمانی که خبرگزاری دانشگاه آزاد اسلامی (آنا) و روزنامه فرهیختگان مستقر است، رفتیم تا با دکتر سیدوحید عقیلی رئیس دانشکده علوم ارتباطات و مطالعات رسانه واحد تهران مرکزی و سرپرست روزنامه فرهیختگان به گفت‌وگو بنشینیم.

او از افتخارات دانشکده جدیدالتاسیس دانشکده علوم ارتباطات و مطالعات رسانه دانشگاه آزاد اسلامی، کار روزنامه‌نگاری در ایران و کمبودها و کاستی‌های این حوزه گفت و توصیه‌هایی به خبرنگاران کرد.

مشروح این گفت‌وگو را در زیر می‌خوانید:

* آقای دکتر عقیلی از خودتان، تحصیلات دانشگاهی و سابقه روزنامه‌نگاری‌تان بگویید.

- من متولد 1337 اصفهان، دانشیار ارتباطات و رئیس دانشکده علوم ارتباطات و مطالعات رسانه دانشگاه آزاد اسلامی هستم. حدود 20 سال سابقه مطبوعاتی دارم، 12 سال در نشریه تهران تایمز در حوزه‌های مختلفی از جمله عضویت شورای سردبیری، دبیر سرویس اقتصادی، مترجم و خبرنگار فعالیت کردم و 5 سال هم سابقه سردبیری مجله رسانه را دارم. علاوه بر این‌ها سردبیر، عضو تحریریه و عضو شورای علمی چند نشریه علمی هم هستم.

مدرک لیسانسم را سال 64 در رشته زبان و ادبیات انگلیسی از دانشگاه شیراز گرفتم و برای فوق‌لیسانس به رشته علوم ارتباطات علاقه‌مند شدم و فوق‌لیسانس و دکتری‌ام را در رشته علوم ارتباطات و روزنامه‌نگاری خواندم و جزو نخستین فارغ‌التحصیلان دکتری علوم ارتباطات واحد علوم و تحقیقات هستم.

* درباره راه‌اندازی دانشکده خبر واحد تهران مرکزی، آیا پیش از اینکه دکتر میرزاده این موضوع را در روز خبرنگار سال 93 مطرح کند، ایده و تصمیمی درباره ایجاد چنین دانشکده‌ای داشتید یا آن روز جرقه این کار زده شد؟

- اگر قبلا این موضوع مطرح شده بود، من اطلاعی ندارم، بنده به دستور دکتر میرزاده و پیشنهاد دکتر فرهاد حسین‌زاده لطفی رئیس وقت واحد تهران مرکزی به عنوان رئیس دانشکده انتخاب شدم و پس از طرح این موضوع از سوی رئیس دانشگاه آزاد اسلامی با من تماس گرفته شد و این موضوع را مطرح کردند که دکتر میرزاده تصمیم دارند دانشکده خبر را در دانشگاه آزاد راه‌اندازی کنند.

* قبل از اینکه به عنوان رئیس دانشکده علوم ارتباطات و مطالعات رسانه واحد تهران مرکزی منصوب شوید، چه مسئولیتی داشتید؟

- پیش از راه‌اندازی این دانشکده به مدت 5 سال مدیرگروه علوم ارتباطات واحد تهران مرکزی بودم و قبل از آن هم 6 سال رئیس دانشکده علوم انسانی و اجتماعی واحد علوم و تحقیقات بودم. بعد از حدود 12 سال مدیریت دانشکده و گروه، تصمیم داشتم بیشتر کارهای علمی‌ام را انجام بدهم اما زمانی که ایده راه‌اندازی دانشکده خبر مطرح شد به نظرم خیلی ایده خوبی آمد و از آن استقبال کردم و دانشکده مهر 93 به‌طور رسمی با حضور دکتر حمید میرزاده و معاونان دانشگاه آزاد اسلامی آغاز به کار کرد.

* با چه تعداد رشته کار را آغاز کردید؟

- سال تحصیلی 93-94 کار را با 4 گرایش کارشناسی، 4 گرایش کارشناسی ارشد و 3 گرایش دکتری آغاز کردیم، همزمان دو رشته را برای نخستین بار در ایران راه‌اندازی کردیم که کارشناسی ارشد روابط عمومی یکی از این رشته‌هاست و اکنون هم هیچ دانشگاهی در ایران رشته مقطع کارشناسی ارشد روابط عمومی ندارد.

سرفصل‌های کارشناسی ارشد روابط عمومی را خودمان تدوین کردیم و درخواست راه‌اندازی رشته را به مقامات مسئول فرستادیم و مورد تایید قرار گرفت. اکنون 180 دانشجوی کارشناسی ارشد روابط عمومی در این دانشکده داریم که در حال دفاع از پایان‌نامه‌های خود هستند و پس از آن، این گروه نخستین فارغ‌التحصیلان کارشناسی ارشد روابط عمومی ایران خواهند بود که این موضوع یکی از افتخارهای این دانشکده است.

دو رشته دیگر هم داریم که برای نخستین بار در ایران طراحی شده است؛ رشته ارتباطات هنری یکی از این رشته‌هاست که درخواست راه‌اندازی آن به مقاما‌های ذی‌ربط فرستاده شده و در مراحل نهایی تایید است.

موضوع قابل افتخار دیگر دانشکده، این است که برای نخستین بار در کشور گرایش ارتباطات اجتماعی و مدیریت رسانه در مقطع دکتری با یکدیگر در یک دانشکده تدریس می‌شود. هیچ دانشگاهی در ایران رشته مدیریت رسانه که جنبه رسانه‌ای آن قوی‌تر از جنبه مدیریتی است و در یک دانشکده تدریس می‌شود را ندارند. در سایر دانشگاه‌ها از جمله دانشگاه تهران و علامه طباطبایی این دو رشته در دو دانشکده جدا ارائه و مدیریت رسانه در دانشکده مدیریت و ارتباطات در گروه ارتباطات تدریس می‌شود.

رشته فرهنگ و ارتباطات هم برای نخستین بار از سوی دانشگاه امام صادق (ع) ارائه شد اما ما نخستین دانشکده‌ای هستیم که این سه رشته را با هم داریم.

علاوه بر این اولین‌ها، دانشکده علوم ارتباطات و مطالعات رسانه، نخستین دانشکده ارتباطات کشور است، البته در زمان مرحوم دکتر کاظم معتمدنژاد قرار بود دانشکده ارتباطات ایجاد شود که متأسفانه عملیاتی نشد و دانشکده علوم ارتباطات اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی پس از افتتاح رسمی دانشکده علوم ارتباطات واحد تهران مرکزی راه‌اندازی شد و ما از این نظر از دانشگاه‌های دیگر جلوتر هستیم.

* چه تعداد هیات علمی دارید؟

- دانشکده ما حدود 30 عضو هیات علمی دارد. خوشبختانه در چهار ترم گذشته از بهترین استادان دانشکده علامه طباطبایی، دانشکده‌های علوم اجتماعی و ارتباطات و دانشکده مدیریت (رشته مدیریت رسانه) دانشگاه تهران، دانشگاه صداوسیما و دانشگاه امام صادق (ع) برای تدریس در این دانشکده دعوت کردیم و تعامل بسیار خوبی با دانشگاه‌های کشور داریم. به جرأت می‌توانم بگویم که در دانشکده علوم ارتباطات و مطالعات رسانه واحد تهران مرکزی از بهترین استادان در حوزه‌های مختلف استفاده می‌کنیم و می‌توانیم با افتخار بگوییم که بهترین استادان رشته ارتباطات در دانشکده ما هستند.

* چه رشته‌هایی در دانشکده علوم ارتباطات و مطالعات رسانه ارائه می‌شود؟

- در مقطع کارشناسی، رشته‌های روابط عمومی، روزنامه‌نگاری، مترجمی خبر، علوم ارتباطات اجتماعی (بدون گرایش)، در مقطع کارشناسی ارشد 6 گرایش علوم ارتباطات اجتماعی، علوم ارتباطات اجتماعی- روابط عمومی، علوم ارتباطات اجتماعی- تحقیق در ارتباطات اجتماعی، علوم ارتباطات اجتماعی- روزنامه‌نگاری، مطالعات فرهنگی و رسانه، علم اطلاعات و دانش‌شناسی- مدیریت اطلاعات در مقطع کارشناسی ارشد و 3 رشته ارتباطات و فرهنگ، علوم ارتباطات و مدیریت شاخه مدیریت رسانه‌ای هم در مقطع دکتری ارائه می‌شود.

* چه تعداد از دانشجویان‌تان در مقاطع تحصیلات تکمیلی هستند؟

- این دانشکده حدود هزار دانشجو دارد که حدود نیمی از آن دانشجوی مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری هستند.

* اگر بخواهید ارزیابی از سیر جذب دانشجو از سال 93 تاکنون داشته باشید، این روند چگونه بوده است؟

- با وجود آنکه بسیاری از دانشکده‌ها با کاهش دانشجو در مقطع کارشناسی مواجه هستند، خوشبختانه تعداد دانشجویان کارشناسی دانشکده ما با وجود این کاهش، تفاوت محسوسی نداشته است و فکر می‌کنم که امسال این تعداد رو به رشد هم باشد چراکه جذابیت رشته روابط عمومی و روزنامه‌نگاری در دانشکده علوم ارتباطات و مطالعات رسانه برای علاقه‌مندان این رشته‌ها بالاست.

البته ما برنامه‌های دیگری داریم که هنوز عملیاتی نشده است، تصمیم داریم بر اساس اصل تمایز و امکاناتی که در اختیار داریم، بتوانیم از برخی از واحدها و دانشکده‌های دیگر جلوتر باشیم. یکی از مهم‌ترین برنامه‌های ما استفاده و هدایت دانشجویان مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد در مراکز تولید خبر دانشگاه آزاد اسلامی همچون روزنامه فرهیختگان و خبرگزاری‌های آنا و ایسکانیوز است که بتوانیم دانشجویان را به‌صورت کارآموزی و مرتبط با درس‌‌شان هدایت کنیم تا پیش از فارغ‌التحصیلی و ورود به بازار کار در فضای تولید خبر، اتاق خبر، سردبیری و تحریریه کار کرده باشند.

کسانی که استعداد داشته باشند در صورت تمایل در این مجموعه‌ها جذب خواهند شد و فرصت مناسبی است که دانشجویان ارتباطات قابلیت‌های خود را به نمایش بگذارند.

* تاکنون چه فعالیت‌های شاخصی در دانشکده علوم ارتباطات و مطالعات رسانه واحد تهران مرکزی داشته‌اید؟

- چند سمینار مهم برگزار کرده‌ایم که در نوع خود بی‌نظیر است، به عنوان نمونه ما نخستین سمینار مطالعات رسانه را در ایران برگزار کردیم و مجموعه 6 سخنرانی از سوی دکتر خانیکی، دکتر مهدی‌زاده، دکتر میرفخرایی، دکتر دادگر، دکتر رضاییان و بنده ارائه شد که قرار است در آینده نزدیک مجموعه این سخنرانی‌ها به‌صورت کتاب منتشر شود و این نخستین کتاب حوزه مطالعات رسانه ایران خواهد بود.

اردیبهشت 94 یک تفاهم‌نامه همکاری با دانشگاه اسلو نروژ منعقد کردیم و اکنون هم مراحل جمع‌بندی نهایی و نظرات مقامات دانشگاه اسلو و دانشگاه تهران مرکزی و دانشکده علوم ارتباطات و مطالعات رسانه در حال تدوین است. تاکنون در دو سفر، 3 نفر از استادان ارتباطات دانشگاه اسلو در دانشکده ما سخنرانی کرده اند و پس از آن‌هم متعاقب دعوتی که ما از استادان این دانشگاه داشتیم، دانشگاه اسلو از بنده و خانم دکتر خواجه‌نوری دعوت کرد و به این دانشگاه رفتیم. در این سفر دو سخنرانی در دانشگاه اسلو درباره افراطی‌گرایی و مبارزه با تروریسم به زبان انگلیسی ارائه کردیم که این سخنرانی هم به‌زودی چاپ خواهد شد.

قرار است یک هیات نروژی نیز سفری به تهران داشته باشد؛ از یکی از کشورهای همسایه ایران هم دعوت می‌شود. بنابراین با دعوت از چند استاد دانشگاه اسلو، دانشکده علوم ارتباطات و مطالعات رسانه و استادان یکی از کشورهای همسایه، سمیناری با موضوع روزنامه‌نگاری صلح، راه‌های جلوگیری از افراط‌گرایی در منطقه و راه‌های جلوگیری از افراط‌گرایی و گروه‌های تکفیری برگزار می‌کنیم که اکنون در مورد سخنرانان این سمینار و حوزه‌های آن در حال برنامه‌ریزی هستیم.

علاوه بر این موارد، به مناسبت‌های مختلف جلسه‌های سخنرانی و نقد در دانشکده داشته ایم و غیر از استادان خودمان از دانشگاه‌های مطرح ایران و جهان برای سخنرانی در این نشست‌ها دعوت می‌کنیم.

* چه افقی را پیشِ روی دانشکده علوم ارتباطات و روزنامه فرهیختگان پیش‌بینی می‌کنید؟

- مهر 93 این دانشکده با عنوان «دانشکده خبر» کار خود را آغاز کرد اما با توجه به وجود 3 رشته دکتری و 6 گرایش کارشناسی ارشد نام دانشکده خبر برای این دانشکده بامسمی و دربرگیرنده همه حوزه‌های آن نبود، بنابراین نام دانشکده را با موافقت شورای عالی گسترش علوم به «دانشکده علوم ارتباطات و مطالعات رسانه» تغییر دادیم، البته این اقدام فقط در حد تغییر نام دانشکده نیست بلکه در قبال این تغییر نام باید با اضافه کردن رشته‌های جدید و عمیق‌تر کردن رشته علوم ارتباطات، برگزاری سمینارها، سخنرانی‌ها، جلسه‌های نقد و پرسش فعالیت‌هایی داشته باشیم که تغییر نام دانشکده متناسب با فعالیت‌های آن‌هم باشد.

در کنار این موضوع یکی از مهم‌ترین رسالت‌های ما این است که شکافی که بین تولید خبر در فضای واقعی و تئوری‌هایی که مربوط به خبر، جریان بین‌المللی اطلاعات و تولید خبر وجود دارد، پیوندی منطقی ایجاد کنیم و دانشجویان‌مان را در زمانی که مشغول به تحصیل و یادگیری هستند، به‌طور عملی با این فضا آشنا کنیم.

درباره روزنامه فرهیختگان هم باید بگویم که این روزنامه به‌اندازه کافی و شاید بیش از اندازه متعارف نیروی انسانی دارد، این تعداد باید متعارف و متناسب با فضا و میزان تولید خبر باشد یعنی اگر روزنامه فرهیختگان 16 صفحه دارد، مطالب تولیدی باید متناسب با تعداد نیروی انسانی باشد و شاید این تعداد افرادی که در روزنامه مشغول به‌کار هستند برای 32 صفحه روزنامه کافی باشد.

ما با استفاده از پتانسیل فضای دانشگاهی و فضای مطبوعاتی دانشگاه آزاد اسلامی، می‌توانیم به‌صورت کارآموزی و استفاده از دانشجویان رشته علوم ارتباطات و شاخه‌های مرتبط، پلی بین تولید خبر و کلاس‌های تئوری ایجاد کنیم که این موضوع می‌تواند شامل هنرهایی همچون فضای مجازی، صفحه‌بندی، صفحه‌آرایی، تولید خبر در فضای آنلاین، آشنایی با اپلیکیشن‌ها و... باشد و به‌عبارتی در کنار این موضوع روابط عمومی الکترونیک هم جایگاهی دارد که ما برنامه‌هایی داریم که علاوه بر تقویت روابط عمومی الکترونیک به معنای علمی و واقعی خود، در روزنامه و دانشکده قدم‌هایی برداریم.

* از نظر شما کار کردن در روزنامه دانشگاهی چه تفاوت‌ها، محدودیت‌ها و فرصت‌هایی در مقایسه با روزنامه‌های عمومی و سیاسی کشور دارد؟

- بخش عمده روزنامه‌ها مربوط به شرح ماوقع است که اختصاص به شرح رویدادها و اخباری که در جامعه می‌گذرد، دارد. شرح و بیان این اتفاق‌ها معمولا با موضع‌گیری‌ها و عکس‌العمل‌هایی همراست که روزنامه نسبت به آن وقایع دارد، بنابراین هیچ روزنامه‌ای نمی‌تواند بدون موضع‌گیری و عکس‌العمل باشد. روزنامه فرهیختگان هم به‌عنوان یک روزنامه دانشگاهی که باید اخبار سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، تکنولوژی، هنری و اجتماعی را پوشش دهد، یکی از رسالت‌های آن بیان اخبار دانشگاه به معنای عام است که فقط شامل دانشگاه آزاد اسلامی نمی‌شود.

همان‌طور که این روزنامه نام بامسمایی دارد، قرار است فرهیختگان و اندیشمندان جامعه مطالبی را در این روزنامه پیدا کنند که درخور نام «فرهیختگان» باشد و این منوط به دانشگاه آزاد اسلامی نیست، ما برنامه‌هایی داریم که به همان اندازه که به دانشگاه آزاد اسلامی می‌پردازیم به دانشگاه‌های مادر و سایر دانشگاه‌های دولتی و مراکز آموزش عالی هم بپردازیم.

بنابراین از یک روزنامه دانشگاهی بیشترین انتظار می‌رود که با تخصص‌گرایی، جلوگیری از تولید اخبار تشنج‌زا، کاهش اخبار تشنج‌زا به تشنج‌زدایی بپردازد و سعی کند که در حد ممکن تضادهای موجود جامعه را به نفع شهروندان و مصالح عمومی و حاکمیتی و مردم‌سالاری تغییر بدهد که البته کار بسیار سختی است.

* به نظر شما روزنامه‌ها در این دوره با چه چالش‌هایی مواجه هستند؟

- یکی از جنبه‌های مثبت روزنامه فرهیختگان مخاطبان دانشگاهیان آن است اما در عین حال محدودیت‌هایی وجود دارد که نه فقط مربوط به این روزنامه، بلکه شامل حال همه روزنامه‌ها می‌شود و آن موضوع تیراژ است.

با وجود شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی، کاهش خوانندگی روزنامه‌های سنتی و متعارف تبدیل به یکی از دغدغه‌های مطبوعات کشور شده است به طوری‌که در خوش‌بینانه‌ترین حالت اگر بخواهیم روزنامه‌ها و نشریات چاپی را تخمین بزنیم تیراژ آن‌ها چیزی حدود نیم میلیون نسخه است و این موضوع دغدغه بزرگی است.

اگر ما تا حدی اعتقاد داشته باشیم که یکی از دلایل کاهش خوانندگان روزنامه‌ها، فضای مجازی است، حرف درستی است، اگر قبول کنیم که نسل جوان علاقه دارد که در فضای مجازی اطلاعات خود را کسب کند و به‌روز باشد این موضوع هم منطقی است و اگر به تئوری استفاده و رضایت‌مندی اعتقاد داشته باشیم، تحلیل پذیرفتنی است، اما سوال اینجاست که چرا در بسیاری از کشورهای دنیا با وجود اینکه فضای مجازی در دسترس مردم است اما کاهش تیراژ روزنامه‌ها به‌طور چشم‌گیری تغییر نداشته است، به عنوان نمونه در کشورهای اروپایی، ژاپن، آمریکای شمالی در کنار افزایش تعداد مراجعه‌کنندگان به فضای مجازی برای کسب خبر، روزنامه‌ها همچنان مخاطبان خود را دارند.

شاید این موضوع با کتاب‌خوانی و سرانه مطالعه این کشورها در ارتباط است و به تبع کتاب‌خوانی و مطالعه مردم سهم مخاطبان روزنامه‌ها هم زیاد است اما متأسفانه کشور ما در دهه گذشته شاهد افت سوال برانگیز و قابل مطالعه تیراژ کتاب و مطبوعات بوده است که من فکر می‌کنم لازم است که تحقیقاتی در موضوع دلایل کاهش خوانندگی کتاب و روزنامه در جامعه انجام شود. به عقیده بنده این موضوع جزو اولویت‌های فرهنگی کشور است. ما برنامه‌ای در دانشکده علوم ارتباطات و مطالعات رسانه داریم که از طریق هدایت پایان‌نامه‌ها و رساله‌های دکتری این موضوع را بررسی کنیم.

* روزنامه فرهیختگان چگونه می‌تواند خلأ جدی که بین استادان دانشگاهی و نخبگان جامعه با مردم و مشکلات جامعه وجود دارد را پر کند؟

- ما باید اول مشخص کنیم که نقش روزنامه‌ها در کشور چیست؟ اگر همه نقش‌ها را برای روزنامه در نظر بگیریم این موضوع مطابق با واقعیت نیست، در یک جامعه مطلوب ارتباط بین علم و صنعت، علم و تولید، علوم و کشاورزی، علم و طب، علم و... مفهومی است که شاخصه‌ها و ویژگی‌های دیگری را می‌طلبد و در این رابطه رسانه‌ها و مطبوعات می‌توانند کمک کنند؛ اما اینکه همه این رسالت‌ها را روزنامه‌ها انجام بدهند منطقی نیست، یک سری قوانین، سیاست‌ها و خط‌مشی‌ها باید وجود داشته باشد که بین تئوری یعنی دانشگاه و عمل یعنی بازار، تولید، تکنولوژی، صنعت و... پل بزند.

در کشور خلأهای زیادی بین دانشگاه با جامعه و صنعت وجود دارد، در دانشگاه‌های دولتی و آزاد تعداد پایان‌نامه‌های کارشناسی ارشد و دکتری که دفاع می‌شود و در کتابخانه‌ها انباشت می‌شود، کم نیست. رسانه‌ها در این زمینه چه‌کاری می‌توانند انجام بدهند؟ شاید بتوانند تلاش کنند که پایان‌نامه‌های دکتری و کارشناسی ارشد به سمت کاربردی حرکت کند اما نمی‌توانند معجزه کنند و شکاف بین تئوری و جامعه را به‌تنهایی از بین ببرند بلکه این موضوع نیاز به ایجاد خط مشی و قانون‌گذاری دارد.

به عنوان مثال در حوزه کشاورزی، شیلات، تولید فولاد، هوافضا، نانو و... باید خط‌مشی‌ها و سیاست‌های مشوق وجود داشته باشد که بر اساس این سیاست‌ها پایان‌نامه دانشگاهی در راستای حوزه‌های مرتبط کاربردی باشد و اگر این چنین باشد روزنامه‌ها می‌توانند نقش کاتالیزور داشته و خط هادی باشند.

* آقای دکتر، شما مسئولیت سرپرستی و سردبیری روزنامه فرهیختگان را بر عهده دارید، کار کردن در این دو حوزه مجزا چگونه است؟

- اگر یک تعریفی از مدیرمسئولی و سردبیری داشته باشیم، کار یک مدیر مسئول بر اساس آنچه در همه جای دنیا است بیشتر مربوط به کارهای پشتیبانی، خدمات‌رسانی، پرداختن به حقوق، کارهای اداری، مالی، بیمه و فضای کار می‌شود، اما کار سردبیر تولید محتواست، تولید محتوا چه به‌صورت مصاحبه، چه به‌صورت سرمقاله، یادداشت، گزارش و... . این دو مسئولیت در کار هم سخت و کاربر است و دو حوزه مجزا از هم هستند.

من در این مدت سه ماه که به روزنامه فرهیختگان آمده‌ام یکی از دغدغه‌هایم این است که حجم زیادی از زمانم صرف مسئولیت اول یعنی مدیر مسئولی شده است و خودم از این موضوع خیلی راضی نیستم چراکه آن طور که باید تاکنون به حوزه دوم یعنی سردبیری ورود نکرده‌ام. امیدوارم با برنامه‌ریزی‌هایی که انجام داده‌ام در ماه‌های آینده با کاسته شدن از کارهای حوزه مدیر مسئولی و آرامشی که بعد از آن در این حوزه به وجود می‌آید و کارها از نظر فنی، چاپ و توزیع، آگهی و امور پرسنل انجام می‌شود، زمان بیشتری باشد که بتوانم به کارهای سردبیری که مربوط به تولید محتوا و حرفه روزنامه‌نگاری است، بپردازم.

* در وضعیت کنونی کشور و منطقه، وظیفه خبرنگاران برای ایجاد آرمش روحی در زمینه‌های مختلف از جمله سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی چیست؟

- ایران در یک منطقه استراتژیک و سوق‌الجیشی قرار دارد، از تاریخ کهن ایران گرفته تا زمان صفویه، قاجاریه، جنگ‌های جهانی اول و دوم، دوران انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی و دوران کنونی در همه این دوران ایران یکی از کشورهایی بوده است که بیشترین اهمیت را از نظر تولید خبر و اتفاق‌هایی که در آن گذشته است، دارد. نزدیکی به خلیج فارس و بازار نفت جهانی، قرار گرفتن در منطقه خاورمیانه، نزدیکی به محل جنگ اعراب و رژیم غاصب اسرائیل و اخیرا هم اتفاق‌هایی که در سوریه، عراق، افغانستان، کشورهای حوزه خلیج فارس و ترکیه افتاده است، این کشور را بیش از پیش در کانون توجه‌ها قرار داده است.

باکمال تأسف باید بگوییم که میزان تولید خبر و محتوا در این دوران و این برهه‌ مهم تاریخی درخور خبرنگاران ایرانی نیست، ما انتظارمان این است که بین وضعیت موجودی که هست و مطلوبی که در ذهن‌هاست، فاصله و شکاف زیادی وجود نداشته باشد که این‌گونه نیست.

به عنوان نمونه در جریان اتفاقات ترکیه، عراق و سوریه به عنوان کشورهای همسایه تولید اخبار مطبوعات و رسانه‌های کشور ما در حد رضایت نیست، در واقع بسیاری از اخبار ما بازتولید هستند و اصالت تولید ندارد، چرا باید این‌گونه باشد؟ با کمال احترام به همه خبرنگاران، دلیل آن است که ما خبرنگار حرفه‌ای بین‌المللی نداریم!

کدام روزنامه‌نگار ایرانی توانسته است تحلیل صحیح از اتفاق‌های ترکیه و دلایل وقوع کودتا ترکیه را ارائه کند؟ اردوغان رسماً گفت که عربستان و آمریکا از پشت به ترکیه خنجر زدند و کودتا کار آن‌ها بوده است، درصورتی‌که ما از ابتدای انقلاب اسلامی این موضوع را می‌گوییم که آمریکا قابل اعتماد نیست اما کدام روزنامه‌نگار ایرانی این تحلیل را ارائه کرد که آقای اردوغان حقیقتی که شما اکنون به عنوان عضو پیوسته ناتو به آن رسیده‌اید، ما 38 پیش به آن رسیدیم. کدام روزنامه‌نگار توانست این موضوع را در یک مقاله فارسی بگوید که کارهایی که آمریکایی‌ها در عراق انجام دادند که اخیرا هم نخست‌وزیر انگلیس اعتراف کرد که در حمله به عراق اشتباه کردند و سلاح کشتار جمعی وجود نداشت، برای منافع خودشان بوده است نه مبارزه با سلاح‌های کشتار جمعی و تروریسم.

شما اسم چند نفر روزنامه‌نگار حرفه‌ای و بین‌المللی ایران که در حوادث ترکیه، عراق، سوریه، افغانستان و ... می‌توانید نام ببرید؟ نمی‌توانیم، چون افراد شاخصی نداریم. البته این موضوع فقط مختص به حوزه بین‌المللی نیست و حوزه‌های داخلی هم مبتلابه این موضوع هستند. با کمال تاسف باید بگویم که ما تولید و بازتولید خبر در کشور داریم اما نقد، تحلیل، تفسیر و آنچه مردم در اضافه‌بار اطلاعاتی خود به آن نیاز دارند، کم داریم.

کمیت روزنامه‌نگاری در ایران خوب است امام کیفیت آن قابل سوال است. باید پرسید بیش از 70 عنوان روزنامه‌ای که در روزانه در کشور چاپ و توزیع می‌شود آیا تولید خبر در روزنامه‌ها، خبرگزاری‌ها و سایت‌های خبری مطابق انتظار بوده است یا خیر؟

* آقای دکتر از نظر شما چه تفاوتی بین روزنامه‌نگاری حرفه‌ای و آکادمیک وجود دارد؟ برخی متعقدند که همه استادان روزنامه‌نگاری، روزنامه‌نگاران خوبی نیستند!

- به نظر بنده این دو موضوع از هم جدا نیست. بین همکاران ما افرادی هستند که به‌صورت تئوری دکتری ارتباطات و روزنامه‌نگاری دارند و افراد دیگری هم هستند که به‌صورت تجربی در حرفه روزنامه‌نگاری مشغول به فعالیت هستند، اما در کنار این دو بسیاری از استادان روزنامه‌نگاری و علوم ارتباطات هستند که در هر دو حوزه آکادمیک و روزنامه‌نگاری حرفه‌ای مشغول به تدریس و کار هستند افرادی همچون دکتر فرقانی، دکتر شکرخواه و...

* از ورودتان به روزنامه فرهیختگان بگویید. چه شد که به این روزنامه آمدید و فضای آن را چطور دیدید؟

- در پی دعوتی که از سوی رئیس دانشگاه آزاد اسلامی از بنده شد، موضوع را بررسی کردم. با توجه به اینکه مسئولیت دانشکده علوم ارتباطات و مطالعات رسانه را بر عهده داشتم قبول مدیر مسئولی روزنامه برایم سخت بود. چرا که شغل اول من معلمی است البته در کنار آن هم حدود 28 سابقه روزنامه‌نگاری دارم.ابتدا قبول این پیشنهاد برایم مشکل بود اما با اطمینانی که دکتر میرزاده دادند که با حفظ سمت و انجام کارهای دانشگاهی می‌توانم در روزنامه‌ هم خدمت کنم، برایم انگیزه شد که این مسئولیت را بپذیریم.

زمانی که به فرهیختگان آمدم علاقه داشتم که با اعضای همین تحریریه کار کنم و فقط یک نفر را خارج از مجموعه با خودم به روزنامه آوردم که کار ایشان هم پشتیبانی است و سعی کردم که از اعضای تحریریه استفاده کنم.

* چه انتظاری از همکارانتان در روزنامه فرهیختگان دارید و در این مدت 3 ماه چه تغییراتی در تولید اخبار اعمال کردید؟

- انتظاری که از همکاران روزنامه دارم فراتر از وضع موجود است، چراکه با توانایی‌ها و ویژگی‌هایی که دارند می‌شود کارهای بزرگی انجام داد.

یکی از شاخص‌هایی که در روزنامه مرسوم کردم موضوع بازنشر است، یعنی اگر یک مصاحبه‌ای علمی، دست اول و دارای خلاقیت باشد باید در رسانه‌های دیگر کار شود و عین این موضوع را در دانشگاه داریم، اگر یک مقاله علمی ارزشمند نوشته شود باید این مقاله در جاهای دیگر نقل و مطرح شود که این موضوع نیازمند خلاقیت است.

به نظر من زمانی که اخبار ما بازنشر نشود، فاخر نیست، خبرنگار و تولیدکننده خبر موفق کسی است که مصاحبه‌شونده و انتخاب مصاحبه‌شونده به‌گونه‌ای باشد که از آن مصاحبه تولید جدید بیرون بیاید و چشم‌گیر باشد.

با برنامه‌ریزی‌هایی که داشته‌ایم میزبان بازنشر اخبار فرهیختگان بیشتر شده است و بیشتر خواهد شد.

* آقای دکتر! آیا در دانشگاه تدریس هم دارید؟

- من در 20 سالی که در دانشگاه آزاد اسلامی هستم و در سخت‌ترین شرایطی که کاری اجرایی داشتم، هیچ ترمی نبود که تدریس نداشته باشم، اکنون حدود 8 سال است که در دانشگاه تهران 2 واحد تدریس دارم، در واحد علوم و تحقیقات در گروه جامعه‌شناسی هم همین‌طور و در دانشکده علوم ارتباطات و مطالعات رسانه هم اصرار دارم که حتما یک درس با دانشجویان کارشناسی داشته باشم برای اینکه دانشجویان مقطع کارشناسی را خیلی دوست دارم و یک درس هم در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری ارائه می‌کنم.

* به عنوان آخرین سوال تعریف شما از خبرنگاری و لازمه ورود به این عرصه چیست؟

- شغل خبرنگاری ترکیب جالبی است، بخشی از خبرنگاری ذاتی و لدنّی است و بخش دیگر آن علمی است، خبرنگاری خمیرمایه و درون‌مایه‌ای از صفات ذاتی همچون هوش هیجانی، سریع‌الانتقال بودن، عکس‌العمل سریع داشتن، پیگیر بودن و ممارست داشتن، زیرک بودن، کیاست داشتن و مواردی است که خبرنگار به‌صورت ذاتی باید دارا باشد و در کنار این‌ها خبرنگار باید یک قلم خوب هم داشته باشد.

اگر کسی این‌ها را داشته باشد و هنر مصاحبه، هنر خبرنویسی، انواع سبک‌های خبری و ... را بداند یک خبرنگار موفق می‌شود.

توصیه من به خبرنگاران همه حوزه‌ها این است که حداقل به یک زبان خارجی تسلط داشته باشند.

گفت‌وگو: احسان عربی مفرد، مصطفی سعیدی