به تاج و تخت سیف‌الاسلام قذافی خوش آمدید

به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری آنا، سیف‌الاسلام از زمان کشته شدن پدرش، معمر قذافی، در 20 اکتبر 2011 (28 مهر 1390) توسط شورشیانی که با کمک ناتو، شهر سرت، زادگاه قذافی را تصرف کردند، در تلاش بوده است تا لیبی را ترک کند.

او در آگوست 2015 (مرداد 94) از سوی دادگاهی در طرابلس به اعدام محکوم شد، اما این حکم به اجرا در نیامد و از سوی دیده‌بان حقوق بشر که دولت خود خوانده مستقر در طرابلس را به سیاسی کردن دادگاه متهم کرده بود، مورد انتقاد قرار گرفت.

سیف‌الاسلام هرگز در جلسات دادگاهی که در طرابلس برگزار می‌شد، حضور نداشت چرا که وی در زنتان، یعنی شهری که مقامات و نظامیان آن، خود را متحد دولت تحت ریاست خلیفه هفتر مستقر در شهر طبرق می‌دانند، بازداشت بود. او به دلیل هراس از امنیتش، هرگز در جلسات دادگاه حاضر نشد و به جای آن از طریق ویدئو کنفرانس به سوال‌های دادگاه پاسخ داد.

دولت مستقر در طبرق، دولت منتخب لیبی است که به صورت بین‌المللی مورد شناسایی قرار گرفته است. این دولت در آگوست 2014 (مرداد 93) تحت فشار قرار گرفت تا پایتخت لیبی را از کنترل شبه‌نظامیان اسلام‌گرا که دولت خود خوانده‌ای را در شهر طرابلس تشکیل داده بودند، آزاد کند.

علاوه بر این، دیوان بین‌المللی کیفری، سیف‌الاسلام قذافی، معمر قذافی و ژنرال عبدالله السنوسی، فرمانده نیروهای امنیتی دولت قذافی را تحت تعقیب قرار داده است. این دیوان بین‌المللی، پس از مرگ معمر قذافی، پرونده وی را کنار گذاشت اما اعلام کرد که رسیدگی به اتهام‌های سیف‌الاسلام و سنوسی را ادامه می‌دهد.

یکی از کسانی که به طور مرتب با سیف‌الاسلام دیدار می‌کند، در سال 2015 به شرط افشا نشدن نامش به المانیتور گفته بود، تنها مانع آزادی سیف‌الاسلام، هراسی است که وی از سلامتی خود پس از آزادی دارد. این منبع افزود که ماندن سیف‌الاسلام در لیبی مستلزم «ترتیبات امنیتی گسترده است و رفتن به خارج به معنای آن است که او تأثیر اندکی بر تحولات لیبی خواهد داشت.»

آزادی سیف‌الاسلام بر مبنای قانون عفو عمومی انجام شد که از سوی دولت مورد شناسایی بین‌المللی قرار گرفته در لیبی مورد تصویب قرار گرفت. تیم وکلای او اعلام کردند که وی در روز 12 آوریل (24 فروردین) از زندان آزاد شد اما بنا به دلایل امنیتی، این خبر در روز 6 جولای (16 تیر) به صورت عمومی در اختیار رسانه‌ها قرار گرفت. سیف‌الاسلام تصمیم گرفته است که به دلایل امنیتی در شهر زنتان باقی بماند. کریم خان، رئیس تیم وکلای او، اعلام کرد که تیم وکلای مدافع از دیوان بین‌المللی کیفری لاهه خواسته‌اند تا پرونده وی را از دستور کار خارج کند چرا که او در لیبی به دلیل اتهام‌های مشابه مورد محاکمه و مجازات قرار گرفته است.

اکنون سیف‌الاسلام از زندان آزاد شده و سوالی که مهمتر از هر سوال دیگری است، این است که وی قرار است چه نقشی در کشور جنگ‌زده لیبی ایفاء کند. منابع نزدیک به پسر قذافی به المانیتور گفته‌اند که او پیشتر تماس‌هایی با مردم داخل لیبی و حامیانش در خارج از کشور برقرار کرده تا بتواند نقشه‌اش را برای نجات کشور به اجرا درآورد.

نقشه‌ای که معمر قذافی در پیش گرفته است، نقش‌آفرینی در ساختار قبیله‌ای لیبی است. عمده قبایل این کشور از پدر وی در جنگ داخلی سال 2011 حمایت کرده و اکنون پسرش را ناجی کشور می‌دانند. این قبایل، خواستار حمایت از سیف‌الاسلام به قصد پیش بردن روندی سیاسی برای آشتی و اتحاد مجدد در کشور هستند.

حمایت این قبایل از فرزند قذافی بی دلیل نیست چرا که طرح‌های سازمان ملل متحد مبنی بر گفت‌و‌گو میان طرف‌های درگیر در لیبی شکست خورده و «دولت توافق ملی» در این کشور که از سوی سازمان ملل متحد مورد حمایت بوده، هیچ دستاوری نداشته است.

گرایش‌های درونی در میان قبایل لیبی نشان می‌دهد که آن‌ها تمایل دارند سیف‌الاسلام را «شاه بعدی» بدانند. این به آن معناست که دستیابی به هر صلحی در لیبی باید با موافقت سیف‌السلام که حمایت قبایل عمده لیبی را در اختیار دارد، همراه باشد.

مردم لیبی با توجه به شکست‌های پی در پی میانجی‌گران سازمان ملل متحد و دولت‌های پس از سقوط معمر قذافی در سال 2011، در مواجهه با بی‌ثباتی سیاسی و وضعیت وخیم اقتصادی، سیف‌الاسلام را بازیگیری سازنده تلقی می‌کنند.

با وجود این، ارتقای سیف‌الاسلام در چارچوب سیاست رسمی در لیبی به یک عامل مهم وابسته است: انسجام سیاسی قبایل لیبی. طرح‌های سازمان ملل متحد برای عبور از بحران سیاسی و مخاصمه نظامی در لیبی، این قبایل را که عمدتا مخالف انقلاب موسوم به فوریه 2011 (بهمن 90) هستند، به حاشیه رانده است. همین نیز باعث شد تا آن‌ها، «شورای عالی قبایل لیبی» را تشکیل دهند که تا اینجا فاقد انسجام سیاسی لازم برای نقش‌آفرینی در لیبی بوده است. همچنین این شورا فاقد یک رهبری قوی است. این خلاهای موجود در دل شورای عالی می‌تواند با عضویت سیف‌الاسلام در این شورا از میان برود. این موضوع می‌تواند از طریق قبیله قذافی انجام شود.

در جوامع قبیله‌ای همچون لیبی، قبایل- به ویژه قبیله‌های ورفله و ترهونه- بنیان هرگونه حل و فصل اختلافات در این کشورها به حساب می‌آیند. بدون حضور و نقش آفرینی این قبایل، دست‌آوردها اندک خواهد بود کما اینکه 5 سال اخیر در لیبی چنین چیزی را نشان می‌دهد. میانجی‌گران متوالی سازمان ملل متحد در امور لیبی تاکنون در حل بحران سیاسی این کشور، حاصلی نداشته‌اند. این شکست‌ها، عمدتا به دلیل فراموشی بنیاد و چارچوب قبیله‌ای جامعه لیبی است. در این چارچوب، سیف‌الاسلام می‌تواند نقش مهمی بازی کند.

آزادی سیف‌الاسلام با آزادی 6 تن از مقامات عالی‌رتبه رژیم قذافی از زندان طرابلس مصادف شد. مقامات آزاد شده شامل محمد الزوی، آخرین رئیس پارلمان لیبی تحت حکومت قذافی و محمد الشریف یکی از معاونان وزیر دوران قذافی می‌شوند. این روند می‌تواند نشانه‌ای از حرکت به سوی جاده دراز آشتی در لیبی باشد. یعنی کشوری که اکنون هیچ طرفی نمی‌تواند به تنهایی در آن حکومت کند.

ترجمه: هانا اسمخانی