«خلّاقیت در پژوهش» به کمک مرکز تحقیقات آمد؛
مأموریت دانشگاه نسل چهار از نگاه برندگان جایزه نوبل ایرانی؛
سرآمدی آموزش عالی بدون جراحی نارسایی‌های پژوهش ممکن نیست + فیلم
هرچند که دانشگاه‌های نسل چهار در راستای حل مسائل، نیاز‌ها و صنایع به دنبال ارتباط مؤثر با صنعت برآمدند. اما کماکان بعضی از دانشگاه‌های کشور با تولید و چاپ مقاله در نسل دوم جامانده‌اند درحالی‌که سرآمدی آموزش عالی بدون اصلاح رویه فعلی ممکن نیست.
گروه دانش و فناوری خبرگزاری آنا، لاله قلی پور: دانشگاه‌های نسل اول و دوم از ابتدای تأسیس بر آموزش و پژوهش تمرکز داشتند. در ادامه، با تغییر بنیادین در مامویت و هدف، دانشگاه‌های نسل سوم و چهارم برای حل مسائل و رفع نیاز صنایع به دنبال ارتباط مؤثر با صنعت برآمدند. البته کماکان بعضی از دانشگاه‌ها در نسل دوم و حرکت در مرز دانش با تولید و چاپ مقاله به دلایل مختلفی اعم از ارتقای رتبه اساتید و نیز ارتقای رتبه بین‌المللی دانشگاه‌ها، جا مانده‌اند.
در راستای ارائه راهبردهای موردنیاز برای انجام پژوهش‌های مورد نیاز برای جامعه و صنعت و انجام تحقیقات دانشگاهی مسئله محور در آموزش عالی میزبان دو نفر از دانشجویان دانشگاه‌های سطح یک کشور و از برندگان جایزه البرز (نوبل ایرانی)* شدیم. سید علی موسوی، دانشجوی مقطع دکتری تخصصی رشته مهندسی سیستم‌های انرژی گرایش فناوری‌های انرژی دانشکده علوم و فنون نوین دانشگاه تهران و نیز عزیز شــهرکی، دانشــجوی مقطع دکتری تخصصی رشته مهندسی علم و مواد دانشکده مهندسی و علم مواد دانشــگاه صنعتی شــریف که بخش نخست آن پیش‌ازاین منتشر شد و در ادامه نیز بخش پایانی را از نظر می‌گذرانید.
**از لزوم توجه به پتانسیل‌های درون دانشگاه‌ها تا ضرورت برگزاری دوره ضمن خدمت مهارتی برای اساتید
آنا: چالش‌های انجام پژوهش‌های ماموریت گرا و مسئله محور در آموزش عالی کدام‌اند؟
موسوی: البته جای امیدواری است که بسیاری از جشنواره‌ها و تورنمنت‌های ملی از حالت تک‌بعدی که متمرکز بر پژوهش محوری بودند، خارج‌شده‌اند. برای مثال جشنواره دانشجوی نمونه، همچنین نمایشگاه و جشنواره هفته پژوهش که همه‌ساله در دانشگاه‌ها برگزار می‌شود. جشنواره بین‌الملل دانشگاه تهران، جایزه البرز، جایزه ملی انرژی‌های تجدید پذیر از مطرح‌ترین جشنواره‌های کشوری هستند که چه در سطح دانشجو و چه در سطح اعضای هیئت‌علمی از تک‌بعدی بودن در راستای چاپ مقاله خارج‌شده‌اند. یعنی آیتم برای فعالیت فرهنگی دارند. آیتم در راستای فعالیت‌های مرتبط با کارآفرینی دارند. آیتم‌هایی برای ثبت اختراع و چاپ کتب و مقاله و نیز پروژه‌های فناورانه مرتبط با صنعت نیز دارند. یک فردی که در این تورنمنت‌ها به‌عنوان برگزیده معرفی می‌شود دانشجو یا عضو هیئت‌علمی کامل است.
از فرصت بی‌نظیر فرصت‌های مطالعاتی برای اعزام دانشجویان به کشورهای توسعه‌یافته استفاده نکرده‌ایم
در رابطه با جایگاه علمی دانشگاه‌ها نیز باید بگویم شاید از دیدگاه صنعت اینکه رتبه دانشگاه تهران از رتبه ۳۰۰ به رتبه ۲۰۰ و پس‌ازآن به ۵۰ برسد، چون تأثیری از این تغییر رتبه را در صنعت نمی‌بیند، برایش فاقد اهمیت باشد و این امر طبیعی به نظر می‌رسد. اگر این ارتباط قوی را نداشته باشیم دانشگاه‌های برتر کشور مانند تهران، شریف، امیرکبیر حتی اگر حائز رتبه یک دنیا نیز شوند ازنظر فعالان شاغل در صنعت به‌هیچ‌عنوان حائز اهمیت نیست. ولی اگر از دید دانشگاه نگاه کنیم، یک پژوهشگر دانشگاهی مانند ورزشکاری است که هم نیاز به تمرین و هم نیاز به مسابقه دادن، دارد. مسابقه دادن یعنی این بخش یعنی چاپ کتب و مقالات، ثبت اختراع و شرکت در کنفرانس‌های بین‌المللی و همچنین در تورنمنت‌های داخلی که نیازمند دیده شدن، شناخته شدن، شبکه‌سازی در مجامع علمی و گسترش ارتباطات با کشورهای مختلف است که به‌خوبی در حال انجام است.
یکی از ضعف‌های مشهود، همخوانی نداشتن پتانسیل آزمایشگاهی دانشگاه‌های ما با پتانسیل علمی دانشجویان و اساتید است. منظور سطح پایین امکانات و تجهیزاتی موجود در آزمایشگاه‌ها است که موردنیاز پژوهشگران است. در اینجا بحث امکانات و ارتقا بودجه‌های آزمایشگاهی است. به‌طور مثال اگر یک تیم تحقیقاتی به سه سانتریفیوژ برای انجام کار علمی نیاز داشته باشد، با توجه به امکانات محدود مشاهده می‌کنیم که کلاً ۲ سانتریفیوژ برای کل یک دانشکده پژوهش محور یا دانشگاه تحصیلات تکمیلی و برای تمامی دانشجویان آن دانشکده وجود دارد و عملاً انجام کار تحقیقاتی آن گروه علمی را عقب می‌اندازد. در رابطه با معیوب بودن و خرابی دستگاه‌های موجود در آزمایشگاه‌ها هم تعمیر مربوط به دستگاه‌های پروژه‌های آزمایشگاهی هزینه‌بردار و زمان‌بر است و هم با تأخیر انجام می‌شود. علاوه بر اینکه عملیات تعمیر و نگهداری آن منظم نیست زیرا عموماً دانشگاه‌ها با هیچ شرکتی، قراردادی برای ساماندهی و تعمیرات دستگاه‌های مستقر در آزمایشگاه‌ها، ندارند. ایرادی که ازاین‌جهت به دانشگاه‌ها وارد است عدم همپایگی پتانسیل آزمایشگاهی با پتانسیل بالای دانشجویان و اساتید است.
آنا: هدف اصلی از ایجاد فرصت مطالعاتی چیست؟ تا چه میزان در تحقق آن موفق عمل کرده‌ایم؟
موسوی: در ابتدا باید اشاره کنم از فرصتی که این فرصت می توانست برای دانشگاه‌های کشور در عرصه بین‌المللی ایجاد کند، به نحو مطلوب استفاده نکردیم. برای تبادل دانشجو و گسترش همکاری‌های علمی، پتانسیل بسیاری در کشور داریم و می‌توانیم با دانشگاه‌های بهتر و پژوهشگرانی با رنک بهتر فعالیت کنیم و از آن‌ها برای حضور در دانشگاه‌های کشور دعوت به عمل‌آوریم. در راستای اینکه یک پژوهشگر باید تمرین داشته باشد و ورزیده کند به ارتباط با صنعت و محیط بیرون از دانشگاه امکان‌پذیر است. اگر بخواهیم راهکارهایی را ارائه دهیم دقیقاً اعزام دانشجویان و اساتید برای دوره‌های صنعتی در کشورهای توسعه‌یافته راهکار خوبی است. از طرفی هرچند که در دوره‌های فرصت مطالعاتی برای دانشجویان هزینه می‌شود اما میزان هزینه وزارت علوم بسیار کم است و بیشتر هزینه، بر دوش دانشجویان است که حمایت بیشتر وزارت علوم و بنیاد ملی نخبگان را می‌طلبد. این فرصت باید هدفمند و خروجی داشته باشد و باید گزارش عملکرد گرفته شود که این دانشجویان در بازگشت به کشور، چه آورده‌ای داشته‌اند.
بیشتر بخوانید:
هدف اصلی انجام فرصت مطالعاتی، اعزام دانشجویان دکتری به کشورهایی است که ازلحاظ فناوری جلوتر از کشورمان هستند تا یکسری فناوری‌ها و متدولوژی‌ها را برای داخل کشور بیاورید. درحالی‌که به‌شخصه معتقدم در سال‌های اخیر به‌هیچ‌وجه به این‌گونه نبوده است. ما از فرصتی که برای اعزام به فرصت مطالعاتی داشتیم، غافل بودیم، به‌طور مثال برخلاف کشور ژاپن و کشورهای شرق آسیا که از این فرصت به بهترین نحو برای اعزام نخبگان و دانشجویان خود به کشورهای پیشرفته استفاده می‌کنند و به‌شدت آورده دارند و چالش‌ها و ضعف‌های کشور را دانشجویان با تعلیم در فرصت‌های مطالعاتی در تعامل با استاد خارجی رفع کرده و در بازگشت به کشورشان راه‌حل را با خود به کشورشان می‌برند. در تبیین راهبردهای اساسی انجام پژوهش‌های مسئله محور ابتدا باید متذکر شوم که در درون دانشگاه، پتانسیل‌های گوناگون وجود دارد. توانایی اجرای بسیاری از پروژه‌های مسئله محور را می‌توان با ظرفیت دانشجویان حل کرد اما عملاً این اتفاق نمی‌افتد.
دروس عمومی برای گروه فنی و مهندسی حذف شود
آنا: راهبردهای موردنیاز برای انجام این پژوهش‌ها در آموزش عالی را چه می دانید؟
موسوی: بازنگری در سرفصل‌های دانشگاهی در تمامی مقاطع ضرورت دارد. بسیاری از رشته‌های پایه و بین‌رشته‌ای نیازمند بازنگری در سرفصل‌ها هستند. باید دروسی که تدریس می‌شوند، تخصص محور شوند در کنار آن تدریس نرم‌افزارها و آموزش مهارت‌ها توسط شرکت‌های پیمانکاری به دانشجویان نیز ضرورت دارد. در رابطه با بحث تدریس واحدهای صنعتی از سوی مدیران صنعتی به دانشجویان، باید بگویم که به‌شخصه معتقدم به‌جای ورود مدیران صنایع برای تدریس در دانشگاه‌ها، باید تدریس دروس مهارتی را به درون فضاهای صنعتی ببریم. با توجه به نیازهایی که در جامعه دانشگاهی وجود دارد بهتر است که این دوره تخصصی را به خود صنایع ببریم. مدیر صنعتی یا شخصی که تجربه کار صنعتی دارد از تجارب و دستاوردهایش برای دانشجویان صحبت کند و دید دانشجو را در این رابطه باز کند.
اگر مدرسی در رابطه با مبدل‌های حرارتی یا توربین‌های بادی صحبت می‌کند بهتر است دانشجویان را به محل استقرار همان دستگاه‌ها ببرد. در مکانی که آن دستگاه‌ها استقرار دارند و به‌صورت عملیاتی کار می‌کنند. به بازنگری در سرفصل‌های آموزشی به‌خصوص در مقاطع ارشد و دکتری، نیاز مبرم داریم. این مقاطع زمان اصلی دانشجویان، برای پژوهش است. زمان یادگیری تخصص است. همان‌طور که پیش‌تر تأکید کردم باید با حمایت و پشتیبانی صنعت، دروس مهارتی را با تدریس کارفرمایان و مدیران صنعتی و در محیط‌های صنعتی برای دانشجویان برگزار کنیم.
بیشتر بخوانید:
- رویه جاری چاپ مقاله؛ عامل تقویت دیپلماسی علمی یا مانع افزایش خلاقیت؟ + فیلم
- راه اندازی مرکز پژوهش‌ها در تمامی دستگاه‌های اجرایی مسئله اشتغال پژوهشگران را حل می‌کند
- فرصت مطالعاتی صنعتی برای آینده ایران کارآفرین می‌سازد
شهرکی: در ابتدا باید اشاره کنم که فرصت مطالعاتی هم در داخل و هم در خارج از کشور ضروری است. مثلا دانشجویان فعال در دانشگاه در رشته کامپیوتر را به شرکت‌هایی، چون فیس‌بوک و توییتر بفرستند. دوره آموزشی ببینند دوره آموزشی و تحقیقاتی صنعتی نه‌فقط به یک دانشگاه دیگر برود بلکه در صنعت مشغول شود و آموزش ببیند و در بازگشت به کشور کارآفرین شود. در حال حاضر اساتید دانشگاهی، تئوری محور هستند، لازم است همان‌طور که یکسری دوره‌های ضمن خدمت و دوره‌های طرح درس و کارآفرینی برای معلمان وجود دارد دوره‌های ضمن خدمت علمی و صنعتی برای اساتید نیز ضروری است تا بتوانند در راستای افزایش مهارت دانشجویان برای خدمت به صنعت کشور گام بردارند.
آنا: چگونه باید از ظرفیت مدیران خوب صنعت در دانشگاه‌ها استفاده شود؟
بازنگری در سرفصل‌های دانشگاهی در تمامی مقاطع ضرورت دارد
شهرکی: در این رابطه، باید بگویم که بیشتر اساتید دانشگاهی کتابی را که بلدند آموزش می‌دهند. چیزی که در این فضا می‌تواند تغییر ایجاد کند، مدیران صنعتی هستند. از سوی آموزش دانشکده‌ها باید واحد اجباری تخصصی صنعتی را به مدیران صنعتی که کارشان در یک محیط تولیدی یا آزمایشگاهی است بدهند تا وی آن دروس را به دانشجویان تدریس کند. رویه فعلی در مقطع کارشناسی باید اصلاح شود. باید دروس عمومی برای گروه فنی و مهندسی حذف شود، زیرا نزدیک به دو ترم وقت برای آموزش آن‌ها هدر می‌رود به‌جای آن ۶ واحد مثلاً دو درس ۳ واحدی مهارتی شامل مباحث مقدماتی و پیشرفته به دانشجویان بیاموزند یا اینکه دانشجویان حتی در مقاطع ارشد و دکتری به محیط صنعتی بروند.
آنا: بین رشته‌ای‌ها تا چه میزان کارگشا هستند؟
شهرکی: به شدت به ازدیاد رشته‌های بین‌رشته‌ای نیاز داریم. در زمان ابن‌سینا یک نفر هم می‌توانست پزشک و ریاضیدان شده هم می‌توانست ادبیات بداند. هرچند به سمت عصر جدید آمدیم دانش‌ها تخصصی‌تر شد و به فیزیک، شیمی ریاضی و ... رسید. کم‌کم گرایش‌های تخصصی ایجاد شد درحالی‌که ضرورت گذار از رویه فعلی لازم است. در صنعت نیز به‌شدت نیازمند رشته‌های بین‌رشته‌ای هستیم و متخصصی که پلیمر می‌داند باید فیزیک نیز بداند. لزوم فرصت مطالعاتی صنعتی برای دانشجویان دکتری هم در داخل و هم در خارج از کشور ضروری است. مثلاً دانشجویان فعال در دانشگاه در رشته کامپیوتر را باید به شرکت‌های مطرح جهانی فرستاد تا دوره آموزشی و تحقیقاتی صنعتی ببینند. علاوه بر دانشگاه در صنعت نیز مشغول شوند و آموزش ببینند و در بازگشت به کشور کارآفرین شوند.
**تسهیلات حمایتی بیشتر برای انجام فرصت مطالعاتی به آورده برای کشور منجر می‌شود
آنا: تقاضای خود را رک و صریح با وزارت علوم در میان بگذارید.
موسوی: از فرصت بی‌نظیر فرصت‌های مطالعاتی برای اعزام دانشجویان به کشورهای توسعه‌یافته استفاده نکرده‌ایم. در کنار آن حمایت مالی بیشتری را وزارت علوم از دانشجویان دوره دکتری انجام دهد زیرا در حال حاضر بیشتر هزینه‌ها بر دوش دانشجو است. البته این فرصت‌های مطالعاتی باید سازمان‌دهی شده باشد، یعنی زمانی که دانشجویان به کشورهای دیگر اعزام می‌شوند، آورده آن‌ها برای کشور در زمان بازگشت بررسی شود. تقاضای بعدی دغدغه تمامی پژوهشگران داخلی در شغل دیدن پژوهش است. اساتید از دانشجویان دوره ارشد و دکتری انتظار به حقی دارند که تمام‌وقت خود را صرف انجام پژوهش کنند. درحالی‌که دانشجو در مقابل انجام تحقیقاتی حقوقی دریافت نمی‌کند و طبیعتاً نمی‌تواند تمام‌وقت خود را صرف انجام پژوهش کند.
بسیاری از جشنواره‌ها و تورنمنت‌های ملی از حالت تک‌بعدی که متمرکز بر پژوهش محوری بودند، خارج‌شده‌اند
شهرکی: برخی دانشجویان دوره دکتری که هم حائز شرایط استفاده از تسهیلات سازمان امور دانشجویان و نیز برنده جایزه بنیاد ملی نخبگان موسوم به طرح شهید وزوایی هستند، از رویه جاری قانونی در انتخاب فقط یکی از این ۲ تسهیلات گلایه‌مندند. هم‌زمان برنده جایزه طرح شهید وزوایی بنیاد ملی نخبگان و همچنین جزو آن دسته از دانشجویان دکتری که هزینه فرصت مطالعاتی در خارج از کشور از سازمان امور دانشجویان را دریافت می‌کنند، نیز هستم اما طبق قانون جدید، فقط از یک سهمیه می‌توان استفاده کرد درصورتی‌که همان هزینه نیز، مبلغ بسیار پایینی است، حتی مجموع دو سهمیه نیز مبلغ پایینی محسوب می‌شود. همین عامل و انگیزه دانشجویانی که به دنبال انجام فرصت‌ها و پیشرفت کشور را می‌گیرد. درخواستم از وزارت علوم این است که با انتخاب بین دو تسهیلات انگیزه دانشجویان را سرکوب نکنید و سعی در حمایت از دانشجو داشته باشید. ازنظر مادی و معنوی از دانشجویان حمایت کنید. کارگروهی تشکیل شود که برخی دانشجویان مستعد از هر ۲ تسهیلات بتوانند استفاده کنند.
گفتنی است، *جایزه البرز (نوبل ایرانی) نخستین و باسابقه‌ترین جایزه علمی کشور با بیش از نیم‌قرن قدمت است که با تأسیس بنیاد علمی فرهنگی البرز در سال ۱۳۴۲ اهدای آن آغاز شد. هدف از تأسیس این بنیاد، کمک به اشاعه علم و فرهنگ کشور و تجلیل از مقام علمی دانشمندان و پژوهندگان برتر ایرانی و تشویق دانشجویان بااستعداد ایرانی است. بنیاد البرز در ۶۰ سال گذشته بیش از هزار نفر از نخبگان برتر علمی کشور را موردحمایت و تشویق قرار داده است.
انتهای پیام/
دایرةالمعارف دانشبنیانها ۹۶؛
منظور از «فب‌لب‌ها» یا «آزمایشگاه‌های تحقیق و توسعه» چیست؟
امسال چه فناوری‌هایی بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرند؟
